Artykuł 2. Czy papież Paweł VI miał prawo zatwierdzić nową formę rytu rzymskiego jednocześnie niemal całkowicie ograniczając użycie jej starszej formy?

Zdaje się, że papież Paweł VI nie miał prawa zatwierdzić nowej formy rytu rzymskiego jednocześnie niemal całkowicie ograniczając użycie jej starszej formy, ponieważ:

Pius V w bulli „Quo primum tempore” z 1570 r. kategorycznie i bezpowrotnie zabrania dodawania, pomijania, bądź pomijania czegokolwiek w nowo wydanym przez Jego Świątobliwość mszale[1]. A skoro papież ma ostateczną władzę w Kościele, to Papież VI nie mógłby niczego zrobić, co byłoby jej przeciwne.
13 kanon Dekretu o sakramentach Soboru Trydenckiego stwierdza: Jeśliby ktoś twierdził, że można lekceważyć przyjęte i uznane w Kościele katolickim obrzędy, które się zwykle stosuje przy uroczystym udzielaniu sakramentów, albo że szafarze mogą je bez żadnego grzechu dowolnie pomijać, albo że którykolwiek z pasterzy Kościoła może je zmieniać na jakieś nowe obrzędy – niech będzie wyłączony ze społeczności wiernych[2]. A zatem żaden następny papież, w tym Paweł VI, nie mógłby nie tylko wprowadzić nowej formy Mszy św., co nawet zmienić treści w już istniejącym mszale.
Nigdy wcześniej liturgia Mszy obrządku łacińskiego nie była tak znacznie zmieniona co do jej kształtu i treści, nie w ramach ewolucji mszału, lecz jego zastąpienia zupełnie nowym. Zatem papież nie może bez wcześniejszych, podobnych precedensów zmienić liturgii Mszy w takim stopnie, która to liturgia jest nierozerwanie powiązana z zasadą lex orandi lex credendi. Taka nagła zmiana formy rytu Rzymskiego zrywa związek liturgii obrządku łacińskiego z wielowiekową tradycją.

Wbrew temu w Konstytucji dogmatycznej o Kościele „Lumen Gentium” czytamy: Biskup Rzymski z racji swego urzędu, mianowicie urzędu Zastępcy Chrystusa i Pasterza całego Kościoła, ma pełną, najwyższą i powszechną władzę nad Kościołem i władzę tę zawsze ma prawo wykonywać w sposób nieskrępowany[3]. W podobnym tonie wyraża się Kodeks Prawa Kanoniczego, w którym możemy przeczytać, że Biskup Rzymu posiada pełną i najwyższą władzę w Kościele (…)[4].

Odpowiedź: Ojciec Święty posiada unikalną odpowiedzialność za Kościół. Gdy nasz Pan powiedział do Szymona Piotra Paś baranki moje (J 21,15), dla pierwszego papieża rozpoczęła się misja utwierdzania braci w wierze (Łk 22, 32). Sobór Watykański II w Konstytucji dogmatycznej o Kościele „Lumen Gentium” naucza, że Jezus ustanowił w osobie Piotra trwałą i widzialną zasadę i fundament jedności i wspólnoty[5].

Skoro papież posiada najwyższą władzę w Kościele może, z punktu widzenia władzy swojego urzędu, dowolnie znosić daną formę rytu rzymskiego i ustanawiać nową.

Ad 1. Żaden papież nie może umniejszać władzy swoim następcom, chyba że dotyczy to nieomylnych filozoficznych bądź teologicznych sformułowań, których nie da się już podważyć. Do takich nie należy struktura liturgii, a zatem Pius V nie tylko nie chciał, co nawet nie mógł zabronić swoim następcom na ingerencję w kształt liturgii. Dodatkowo przed zmianami liturgicznymi za urzędowania Pawła VI wielu innych papieży dokonywało zmian w liturgii.

Ad 2. Podobnie jak w odpowiedzi na pierwszy zarzut i tutaj ojcowie soborowi nie mają mocy umniejszania władzy Zastępcy Chrystusa. Zatem ojcowie soborowi poprzez sformułowanie pasterzy Kościoła nie mogli mieć na myśli samego papieża, bowiem ograniczałoby to jego władzę, która (co zostało już zasygnalizowane) jest nieskrępowana.

Ad 3. Papież w ramach swojej nieskrępowanej władzy może czynić wszystko, co nie sprzeciwia się nieomylnej nauce Kościoła, a do niej nie należy struktura liturgii. Gdy dokonuje się zmian w liturgii, to najważniejszym jest, aby sakramenty zachowały ważną formę i materię. Zapewne należałoby jeszcze wskazać ogólną strukturę Mszy, jako nienaruszalną, jak np. podział Mszy na dwie części, kyrie, czy gloria. Jednak zmiany wszelkich gestów, języka, czy w ogóle formy rytu rzymskiego leżą tylko i wyłącznie w kompetencji papieża.

Stanisław Artymowski

[1] Por. Pius V, bulla „Quo primum tempore”.

[2] Sobór Trydencki, Dekret o sakramentach, kan. 13, [w:]

[3] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen Gentium”, 22.

[4] KPK, kan. 332 § 1.

[5] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen Gentium”, 18.