Kto „pomaga” w udzielaniu sakramentu bierzmowania i wkłada ręce na kandydatów?

Pontyfikał Obrzędy bierzmowania1 i Rytuał Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych2 a za nimi Kodeks Prawa Kanonicznego3 przewidują, że biskup i prezbiter mający prawo bierzmowania (Episcopus itemque presbyter), mogą w pewnych okolicznościach dobrać sobie (sibi sociare) do pomocy w udzielaniu tego sakramentu innych prezbiterów4. Pontyfikał w trzech miejscach mówi o ich roli w czasie liturgii sakramentu bierzmowania5.
Najpierw we Wstępie ogólnie stwierdza, że: „Presbyteri, qui ministro principali aliquando sociantur in conferendo sacramento, manuum impositionem una cum ipso super omnes candidatos simul peragunt, nihil tamen dicentes”6. W polskim wydaniu: „Kapłani, którzy
niekiedy towarzyszą głównemu szafarzowi w udzielaniu sakramentu, razem z nim wyciągają ręce nad wszystkimi kandydatami, nic jednak nie mówiąc”7. Wynika to również z rubryki bezpośrednio przed modlitwą z włożeniem rąk: „Deinde Episcopus (et presbyteri qui ipsi sociantur) manus super omnes confirmandos imponunt. Solus autem Episcopus dicit: Deus omnipotens”8; wydanie polskie: „Biskup (wraz z kapłanami, którzy mu pomagają) wyciągają ręce nad kandydatami. Sam zaś biskup mówi”9. Wreszcie, jeśli prezbiterzy rzeczywiście razem z biskupem udzielają bierzmowania, tekst łaciński brzmi: „Si autem presbyteri Episcopum adiuvant ad conferendam Sacramentum omnia vascula sancti Chrismatis a diacono vel a ministris Episcopo offeruntur, qui ea praebet unicuique ex presbyteris ad se accedenti”10. W polskim wydaniu Pontyfikału: „Jeżeli w udzielaniu bierzmowania pomagają biskupowi kapłani, diakon lub ministranci podają biskupowi wszystkie naczynia z krzyżmem świętym, a biskup wręcza je kapłanom, którzy pojedynczo podchodzą do niego”10. Następnie jest mowa o sposobie udzielania bierzmowania: „kandydaci podchodzą do biskupa lub do kapłanów albo […] biskup i kapłani podchodzą do kandydatów i namaszczają ich w sposób podany wyżej (nr 27)”. Nie ulega więc wątpliwości, że prezbiterzy razem z biskupem udzielają sakramentu bierzmowania. Wynika to także ze Wstępu (nr 9), w którym expressis verbis Pontyfikał mówi o „kapłanach koncelebrujących z biskupem (ab Episcopo ac sacerdotibus concelebrantibus factam)”. Stwierdzenie to należy tak samo rozumieć, jak w przypadku koncelebracji Mszy św., czyli, że tak jak z biskupem celebrują Eucharystię, tak samo sprawują z nim sakrament bierzmowania.

Podobnie Rytuał Ordo initationis christianae adultorum11 we Wstępnie wyraźnie mówi, że „Confirmationis minister prebyteros ad sacramentum ministrandum sibi sociare potest”12, a odnośna rubryka stanowi, że „celebrans (et prebyteri qui ipsi sociantur) manus
super omnes confirmandos imponunt”13. Odnosi się to zarówno do udzielania bierzmowania dorosłym neofitom14 jak i dzieciom15.

W wydaniu typicznym obydwu ksiąg liturgicznych 15 razy mowa jest o tym, że główny szafarz bierzmowania „potest sociare” prezbiterów, aby razem z nim udzielali bierzmowania i tylko jeden raz (w Ordo Confirmationis), że oni „adiuvant ad conferendum Sacramentum”16. W polskim wydaniu, tak Pontyfikału jak i Rytuału, łac. czasownik „sociare”
przetłumaczono przez „pomagają” i tylko jeden raz przez „towarzyszą”7.

Jak zatem należy rozumieć sformułowania „sibi sociare potest”, „sociari possunt”, „qui ipsi sociantur” i „adiuvant”. Z kontekstu jasno wynika, że chodzi o jednoczesne udzielanie sakramentu przez wielu szafarzy wtedy, gdy wymagają tego okoliczności, z których najważniejszą jest duża liczba kandydatów. Dlatego wyrażenie „pomagają szafarzowi” należy rozumieć tylko w ten sposób, że razem z nim udzielają tego sakramentu. W tym
bowiem celu zostali przez niego wybrani, a nie po to, aby „towarzyszyć” mu w czasie dokonywania tylko przez niego czynności sakramentalnej. Mówi o tym wyraźnie Pontyfikał: „Si autem presbyteri Episcopum adiuvant ad conferendum sacramentum…”16 i Rytuał „Si autem alii presbyteri ad sacramentum conferendum celebranti sociantur…”17.

Natomiast w Polsce prawie powszechnie interpretuje się powyższe wskazania ksiąg liturgicznych w znaczeniu, że tylko „towarzyszą”, czyli są obecni lub asystują biskupowi lub prezbiterowi udzielającym bierzmowania.

Z tej błędnej interpretacji wywodzi się drugi niemający podstaw prawnych zwyczaj. Chodzi mianowicie o wkładanie rąk na kandydatów do bierzmowania w czasie modlitwy o Ducha Świętego przez wszystkich prezbiterów obecnych na liturgii. Zapraszają do tego często biskupi i prezbiterzy – szafarze bierzmowania, a nawet zalecają niektóre
diecezjalne instrukcje18.

W podsumowaniu powyższych refleksji, w świetle odnowionych i obowiązujących ksiąg liturgicznych należy raz jeszcze stwierdzić, że tylko ci prezbiterzy „pomagają” głównemu szafarzowi bierzmowania, którzy razem z nim faktycznie udzielają tego sakramentu i tylko oni wkładają ręce na kandydatów w czasie modlitwy o Ducha Świętego. W żadnym wypadku nie odnosi się to do stojących „po prawej i lewej stronie Ks. Arcybiskupa i czytających imiona bierzmowanych”19. Praktyka taka nie ma żadnych podstaw w księgach liturgicznych.

Ks. Czesław Krakowiak
Źródło: Anamnesis 102, KKBiDS Episkopatu Polski

  1. Katowice 1995 (=OB).[↩]
  2. Katowice 1988 (=OChWD).[↩]
  3. Poznań 1984.[↩]
  4. OB nr 8: „Z ważnej przyczyny, jak to się zdarza z powodu wielkiej liczby kandydatów do bierzmowania, biskup oraz kapłan, który na mocy prawa albo szczególnego pozwolenia kompetentnej władzy otrzymał upoważnienie do bierzmowania, może w poszczególnych wypadkach dobrać sobie kapłanów, aby razem z nim udzielali tego sakramentu”. Jednak Instrukcja duszpasterska dotycząca sakramentu bierzmowania (16 I 1975) wydana przez Konferencję Biskupów Polski nie przewiduje takiej możliwości. Zob. Dokumenty duszpastersko-liturgiczne Episkopatu Polski 1966-1998. Oprac. Cz. Krakowiak, L. Adamowicz, Lublin 1999, nr 15, s. 36.[↩]
  5. W komentarzach kanonistów zagadnienie to zupełnie nie pojawia się jako problem. Może wynikać to albo
    z przekonania, że przepisy zawarte w odpowiednich rubrykach są tak oczywiste, że nie wymagają żadnego wyjaśniania, albo z braku dokładnego studiowania ksiąg liturgicznych. Chociaż z drugiej strony wydaje się, że właśnie kanoniści powinni podać dokładną interpretacje terminów: sociare sibi i adiuvare w związku z udzielaniem bierzmowania przez głównego szafarza (biskupa lub prezbitera) i wspomagających go innych prezbiterów.[↩]
  6. Ordo Confirmationis (=OC) nr 9. Wyraźnie chodzi o wkładanie rąk. Podczas gdy polskie tłumaczenie mówi
    o „wyciąganiu rąk”.[↩]
  7. OB nr 9.[↩][↩]
  8. OC nr 25.[↩]
  9. OB nr 25.[↩]
  10. OB nr 28.[↩]
  11. Typis Polyglottis vaticanis 1972 (=OICA).[↩]
  12. „Gdy do bierzmowania ma przystąpić większa liczba kandydatów, szafarz sakramentu może dobrać sobie kapłanów do pomocy w jego udzielaniu”. OChWD nn. 46; por. nn. 228; 362.[↩]
  13. Tamżę nr 229.[↩]
  14. OChWD nn. 228-229.[↩]
  15. OChWD nn. 362.[↩]
  16. OC nr 28.[↩][↩]
  17. OICA nr 231.[↩]
  18. Zob. „Anamnesis” 9:2003 nr 34 s. 24.[↩]
  19. Tamże.[↩]