Czy sakrament Eucharystii jest konieczny do zbawienia?

Na pozór tak, skoro:

  1. Pan mówi1: „Jeżeli nie będziecie spożywać Ciała Syna Człowieczego i nie będziecie pić Jego Krwi, nie będziecie mieć życia w sobie”. Ciało Chrystusa spożywamy i pijemy Jego Krew w sakramencie Eucharystii. Więc bez sakramentu tego człowiek nie może ocalić życia duchowego.
  2. Omawiany sakrament stanowi swoisty pokarm duchowy, jest więc konieczny dla zbawienia duszy, podobnie jak pokarm materialny jest konieczny dla zdrowia ciała.
  3. Eucharystia, podobnie jak chrzest, stanowi sakrament. Męki Pańskiej2, bez której nie ma zbawienia. Sakramentu tego dotyczą bowiem słowa Apostoła3: „Ilekroć ten Chleb spożywać a Kielich pić będziecie, śmierć Pańską będziecie opowiadać, aż On przyjdzie”. Więc podobnie jak chrzest, sakrament Eucharystii jest koniecznym warunkiem zbawienia.

A jednak Augustyn mówi4: „Nie sądźcie, że nie mogą osiągnąć życia wiecznego dzieci, które nie otrzymały Ciała i Krwi Chrystusa”.

Wykład: W Eucharystii należy wziąć pod uwagę dwa momenty: sam sakrament i Rzeczywistość, którą on tworzy, Rzeczywistością tą jest, jak wiemy5, jedność Mistycznego Ciała, warunkującego zbawienie w sposób konieczny. Jasne jest bowiem, że nikt nie mógł się zbawić w czasie potopu poza arką Noego, która – jak czytamy w Biblii6 – jest symbolem Kościoła. Wiemy jednak7, że skutek sakramentu może być osiągnięty przed jego przyjęciem, przez samą wolę przyjęcia tego sakramentu8. Toteż człowiek może zostać zbawiony zanim przyjmie Eucharystię przez samo to, że jej pragnie, podobnie jak przed ochrzczeniem się może osiągnąć zbawienie przez wolę przyjęcia chrztu, jak już stwierdzono. Istnieją tu jednak dwie różnice.

Po pierwsze, chrzest – to brama sakramentów9, podstawa i zapoczątkowanie życia duchowego w człowieku. Eucharystia zaś – jak wiemy10 – jest celem, ku któremu zmierzają wszystkie sakramenty, przez to że nas uświęcają, przygotowują do przyjmowania lub konsekrowania Eucharystii. Chrzest warunkuje bezwzględnie rozpoczęcie życia duchowego, Eucharystia zaś – jego rozkwit. Samo posiadanie życia duchowego nie jest więc uzależnione od przyjęcia sakramentu Eucharystii, wystarcza wola jej przyjęcia, podobnie jak cel posiadamy przez wolę i zamiar realizacji tego celu.

Druga różnica polega na tym, że chrzest skierowuje człowieka do Eucharystii. Kościół przygotowuje dzieci do Eucharystii już przez to samo, że je chrzci. Podobnie jak ich wiara płynie z wiary Kościoła, tak ich wola przyjęcia Eucharystii płynie z zamierzenia Kościoła. Dzięki temu urzeczywistnia się w nich skutek tego sakramentu. Do przyjęcia chrztu natomiast nie predysponuje żaden sakrament, żaden go nie poprzedza. Toteż dzieci nie mogą przez wolę przyjęcia w żaden sposób doznać jego skutków, możliwe to jest tylko w odniesieniu do dorosłych. Rzeczywistość realizowana przez sakrament chrztu może się zaktualizować u dzieci tylko po ich ochrzczeniu.

Więc sakrament Eucharystii nie jest warunkiem koniecznym do zbawienia w taki sposób jak sakrament chrztu11.

Ad 1- W komentarzu do cytowanych słów Ewangelii12, dotyczących Ciała i Krwi Chrystusa, mówi Augustyn13: „Chrystus chce dać do zrozumienia, że tym pokarmem i napojem jest społeczność Ciała oraz Jego członków: jest nią Kościół w tych, których On przeznaczył i powołał, których usprawiedliwił i uwielbił, w świętych i wiernych swoich”. Toteż jak tenże autor mówi w jednym że swych listów14: „Nikt nie powinien kwestionować faktu, że każdy wierny, z chwilą kiedy przez chrzest stał się cząstką Ciała Chrystusa, uczestniczy w Ciele i Krwi Pańskiej, jak również tego, że nie zostaje wyobcowany ze wspólnoty owego Kielicha i Chleba nawet w tym wypadku, kiedy włączony do jedności Chrystusowego Ciała schodzi z tego świata przed spożywaniem Chleba i piciem z Kielicha”15.

Ad 2. Pokarm duchowy tym się różni od pokarmu materialnego, że ten ostatni zostaje przemieniony w substancję spożywającego16, więc służy człowiekowi do zachowania życia jedynie pod warunkiem, że /.ostanie przez niego przyswojony. Pokarm duchowy zaś przemienia człowieka w siebie, stosownie do słów, które według relacji Augustyna17, Chrystus miał do niego skierować mówiąc: „Nie ja w tobie ulegnę przemianie, lecz ty zostaniesz przemieniony we mnie”18, Przemiana w Chrystusa i włączenie się w Jego Ciało może się w kimś dokonać także bez uprzedniego przyjęcia sakramentu, przez pożądanie duchowe. I na tym polega różnica.

Ad 3. Sakramentem Śmierci i Męki Chrystusa jest sakrament chrztu, bo mocą tej Męki powołuje człowieka do nowego życia w Chrystusie. Eucharystia zaś jest sakramentem Męki, ponieważ prowadzi człowieka do doskonałości jednocząc go z Umęczonym Chrystusem. Toteż przez analogię do chrztu zwanego „sakramentem wiary”19, stanowiącej podwalinę życia duchowego, Eucharystię nazwano sakramentem miłości, bo – jak mówi Apostoł20 – więzią doskonałości jest miłość.

św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna (IIIª q. 73 a. 3 arg. 1)

  1. J 6, 53.[↩]
  2. Q. 73, 3, 3. Sakrament Męki Pańskiej, innymi słowy: Misterium kryjące w sobie zbawczą moc, płynącą z Krzyża na Golgocie. Obecnie coraz częściej uwypukla się drugie ogniwo Chrystusowego Triumfu – Jego Zmartwychwstanie. W nauce Kościoła i w liturgii oba te momenty są uwydatnione (10; 11; 70 s. 13; 82 ss. 125, 133).[↩]
  3. 1 Kor 11, 26.[↩]
  4. contra Pelagiamos (PL 44, 570)[↩]
  5. a. 2; a. 3, a.[↩]
  6. 1 P 3, 20n.[↩]
  7. q. 68, 2.[↩]
  8. Q. 73, 3, c. Wola przyjęcia sakramentu – pragnienie Eucharystii, połączone z decyzją i obietnicą złożoną Bogu przystąpienia do tego sakramentu przy nadarzającej się możliwości (16 III s. 445). Teologowie nie utożsamiają tego aktu z wolą zjednoczenia się z Chrystusem. Istnieją trzy możliwe sposoby takiego zjednoczenia. Każdy z nich można nazwać duchowym spożywaniem Chrystusa, ale tylko dwa ostatnie są spożywaniem duchowym sakramentu Eucharystii. Schlette H.R. proponuje następujący schemat: Spożywanie duchowe: 1. Chrystusa poza sakramentem; 2. Eucharystii, duchowe i sakramentalne zarazem; 3. Eucharystii, tylko duchowe. U podłoża wszystkich trzech rodzajów zjednoczenia jest zdecydowane pragnienie jedności z Bogiem, oparte na wierze i miłości. Ono też stanowi istotę zjednoczenia w Eucharystii przyjętej sakramentalnie (70 ss. 52, 58, 71, 117, 159-161; 76 ss. 13, 21-24, 27, 35, 40, 67).[↩]
  9. q. 63, 6, C.[↩]
  10. Tamże.[↩]
  11. Wniosek ważny, zwłaszcza dla osób mieszkających w kraju pozbawionym mszy św.[↩]
  12. por. J 6, 55.[↩]
  13. In Joan (PL 35, 1614)[↩]
  14. ad Bonifacium (Fr 1, 1404)[↩]
  15. Q. 73, 3 ad 1. W świetle przytoczonej wypowiedzi rozumiemy dopuszczalność praktyki udzielania dzieciom komunii św. bezpośrednio po chrzcie. Stosuje się to w Kościołach wschodnich (DACL III cz. 2, s. 2443).[↩]
  16. Q. 73, 3 ad 2. Substancja – wyraz wieloznaczny. Substancja jest to ktoś albo coś, co jest i działa. Znaczenie tej nazwy każdorazowo uściśla kontekst bliższy (11; 13 XX s. 403; 20 XXVI s. 325).[↩]
  17. Confes. (PL 32, 742).[↩]
  18. Przemiana w Chrystusa – proces zachodzący w duszy człowieka. Punktem wyjścia tego procesu jest łaska, Kresem – Chrystus.[↩]
  19. q. 66, 1 ad 1.[↩]
  20. Kol 3, 14.[↩]