Kilka uwag dotyczących tzw. V Modlitwy eucharystycznej
Zamieszczoną w polskim wydaniu Mszału rzymskiego w Ordo Missae „V Modlitwę eucharystyczną” poprzedza rubryka: „Modlitwa ta tworzy jedną całość ze swoją prefacją, dlatego nie można jej odmawiać, gdy jest przepisana prefacja własna. Poza tymi wypadkami można ją odmawiać zawsze ze swoją prefacją, nawet wówczas, gdy rubryki przepisują prefację okresową”.
Powołując się na te wskazania wielu kapłanów traktuje tę Modlitwę eucharystyczną na równi z pozostałymi i wybiera ją według własnego uznania. Tymczasem „Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego” w nr. 365 podaje tylko zasady wyboru czterech Modlitw eucharystycznych, nie wspominając o innych, które zostały zatwierdzone już po publikacji Mszału Pawła VI w 1970 roku i wydane jako dodatek. Najnowsze wydanie tego Mszału (2002) nie zamieszcza ich w Ordo Missae, lecz w dodatku (Appendix ad Ordinem Missae, z zaznaczeniem, że jest to ME, której można jej używać z formularzami Mszy świętej w różnych potrzebach: Prex eucharistica qua in Missis pro variis necessitatibus adhiberi potest1).
Modlitwa ta powstała z okazji narodowego „Synodu 72” w Szwajcarii, który miał się rozpocząć w 1974 roku. Specjalny zespół złożony z przedstawicieli trzech grup językowych (francuskiej, niemieckiej i włoskiej), powołany przez Komisję Liturgiczną Kościoła w Szwajcarii, pod przewodnictwem opata Georga Holzherra przygotowała projekt Modlitwy eucharystycznej2. Po jego zatwierdzeniu przez Konferencję Biskupów, a następnie Kongregację Kultu Bożego3, Kongregację Nauki Wiary i papieża Pawła VI (8 VIII 1974), została wydana w językach francuskim, niemieckim i włoskim (nie było wersji łacińskiej!) dla Kościoła w Szwajcarii. Początkowo tylko na czas Synodu, później przedłużono możliwość jej używania bez ograniczeń. W dekrecie zaznaczono, że modlitwa ta ma ukazywać, iż Eucharystia jest centrum życia Kościoła, jak również ośrodkiem wszystkich prac kościelnych i synodalnych. Po raz pierwszy została użyta w liturgii Mszy świętej 8 IX 1974 roku podczas IV sesji Synodu szwajcarskiego.
Struktura tej Modlitwy eucharystycznej odpowiadała głównym tematom Synodu. Chodziło w niej o połączenie tematyczne euchologii mniejszej z euchologią większą w czasie Mszy św. sprawowanej podczas Synodu: „Gdy sprawuje się Mszę św. w intencji Synodu, wybiera się odpowiedni formularz z Mszału, odpowiadający jednemu z czterech motywów Modlitwy eucharystycznej”. Po zakończeniu Synodu Modlitwa ta była często używana bez uwzględniania okoliczności jej powstania i przeznaczenia.
W następnych latach została zatwierdzona także dla następujących krajów: Luksemburg (1974); Austria (1975); Francja, Belgia Afryka Płn. (1978); Filipiny, Kanada, Węgry (1979); Italia (1980); Senegal (1981); Słowenia (1982); Polska (21 XI 1984); Hiszpania (1985); Ameryka Środkowa i Południowa (jęz. hiszpański – 12 krajów, 1986); Holandia (1987). Po zatwierdzeniu tłumaczeń na języki narodowe zaczęto jej używać powszechnie jako jedną z wielu Modlitw eucharystycznych, na równi z Modlitwami eucharystycznymi Mszału rzymskiego Pawła VI. Umieszczano ją także w Mszale bezpośrednio po I, II, III, i IV Modlitwie eucharystycznej (np. Mszał włoski i polski).
Prawie powszechnie określano tę Modlitwę „modlitwa szwajcarska”. Jednak w różnych krajach otrzymała różne nazwy: we Francji Prière pour des rassemblements (Modlitwa na czas zgromadzeń); w Italii: Preghiera eucaristica V; podobnie w polskim Mszale: V Modlitwa Eucharystyczna (polski przekład oparty jest na wersji włoskiej); na Węgrzech: VII Modlitwa eucharystyczna. Określanie jej jako V Modlitwa eucharystyczna prowadzi do nieporozumień, gdyż stawia ją tym samym rzędzie, co dotychczasowe Modlitwy eucharystyczne i sprzeciwia się woli Pawła VI, który określił, że w obrządku łacińskim są tylko 4 anafory.
Ogólna charakterystyka
Modlitwa ta składa się z części wspólnych (corpus) oraz czterech wersji tematycznych. Poszczególne wersje rozwijają za każdym razem główny temat w tych samych częściach składowych anafory, tj. prefacji i modlitwach wstawienniczych następujących bezpośrednio po epiklezie komunijnej. Układ ten ma swoje uzasadnienie w tym, że już na początku w prefacji zawiera wyraźny motyw dziękczynienia, który następnie powróci w innej formie w modlitwach wstawienniczych. Taka kompozycja anafory wskazuje, że prefacja nie jest jedynie wstępem, lecz uroczystym zapoczątkowaniem wielkiej Modlitwy eucharystycznej, czyli proklamacją wielkich dzieł Boga.
Tematem dominującym w każdej z czterech wersji jest obraz drogi. Chrystus idzie z nami tj. z Kościołem pielgrzymującym do Ojca. Temat ten jest następnie rozwijany tak w tekstach stałych (corpus) jak i zmiennych (prefacje i modlitwy wstawiennicze). Chociaż każda z czterech wersji anafory ma swój własny tytuł, zawsze występuje temat drogi. W „A” i „B” motyw drogi dyskretnie obecny jest tak w prefacji jak i w modlitwach wstawienniczych. W „C” Kościół wychwala miłość Boga (filantropię) ukazaną w Chrystusie „naszym bracie i Zbawicielu”, który nachyla się nad „małym i biednym, chorym i odrzuconym przez ludzi”. W słowach i życiu Chrystusa dociera do nas radosna nowina o dobroci Boga, który jest Ojcem wszystkich i troszczy się o swoje dzieci. W wersji „D”, chociaż nie ma wyrażenia „droga”, mowa jest także o tym, że Kościół jest w drodze ku jedności. Jest on w Chrystusie nowym ludem, który gromadzi wszystkie narody, ale także jest w drodze do pełnej realizacji własnego powołania, aby mocą Ducha Świętego zbierać nadal w jedną rodzinę ludy ziemi (por. KK 1; 9; 48).
Wydanie typiczne
Typiczne wydanie tej Modlitwy eucharystycznej zostało przygotowane przez Kongregację Kultu Bożego i dekretem z 6 VIII 1991 roku opublikowane w wersji łacińskiej jako Prex eucharistica quae in Missis pro variis necessitatibus adhiberi potest4. Zamieszczono również synopsę: tekst łaciński, niemiecki, francuski i włoski5. Jej treść odpowiada tej części Mszału, która zawiera „Msze w różnych potrzebach”. Dlatego w komentarzu do typicznego wydania zaznaczono, że powinna być umieszczona nie w Ordo Missae lecz w części zawierającej „Msze w różnych potrzebach”, celem podkreślenia związku euchologii mniejszej z większą i jedności celebracji eucharystycznej6.
Wersja typiczna została opracowana na bazie już istniejących tekstów w różnych językach, nie jest więc zupełnie nowa i oryginalna, ale także żadna z dotychczasowych wersji nie jest identyczna z tekstem łacińskim. Oryginalność tekstów tej Modlitwy została zachowana głównie w prefacjach i modlitwach wstawienniczych. Tekst łaciński jest typiczny ze względu na następujące elementy: harmonizacja z innymi Modlitwami eucharystycznymi w rycie rzymskim przez odpowiednie sformułowanie Vere Sanctus i epiklezy oraz ubogacenie tekstu przez większe podkreślenie pewnych treści teologicznych, np. znaczenie ofiary Kościoła, związek wezwania Ducha Świętego z Eucharystią, wymiar eschatologiczny. Dokonano tego w oparciu o tradycję euchologiczną Kościoła.
Przy tłumaczeniach na języki współczesne ma odtąd obowiązywać tekst w języku łacińskim, które należy wiernie (fideliter) przełożyć. Dotychczasowe tłumaczenia mają być poprawione według typicznego wydania. Ponieważ modlitwa ta od początku związana była z konkretnymi okolicznościami (Synod), które warunkowały jej strukturę i treść, dlatego używanie jej powinno być połączone z formularzami mszalnymi pro variis necessitatibus.
Tekst tej Modlitwy eucharystycznej poprzedzony jest krótkim wprowadzeniem Praenotanda przypominającym, że ma być używana wraz z własnymi prefacjami i odpowiednimi modlitwami wstawienniczymi razem z formularzami Mszy „W różnych potrzebach”, które nie mają własnej prefacji7. Zostały podane także wskazania z jakimi formularzami „Mszy w różnych potrzebach” należy łączyć poszczególne wersje tej modlitwy.
I „Kościół na drodze ku jedności” – w Mszach za Kościół, za papieża, za biskupa, o wybór biskupa, za zgromadzonych na soborze lub synodzie, za kapłanów, kapłana za siebie, za pełniących służbę w Kościele, za zgromadzenie o charakterze duchowym lub duszpasterskim (w Mszale dla diecezji polskich „D”)8.
II „Bóg kieruje swoim Kościołem” – w Mszach za Kościół, o powołania kapłańskie i zakonne, za zakonników, za świeckich, za rodzinę, za krewnych i przyjaciół, o uproszenie miłości, w Mszach dziękczynnych (w Mszale dla diecezji polskich „A”)9.
III „Jezus naszą drogą” – w Mszach o ewangelizację ludów, za chrześcijan prześladowanych, za ojczyznę, za rządzących państwami, za zgromadzenia przedstawicieli narodów, o postęp ludów, na początku roku cywilnego (w Mszale dla diecezji polskich „B”)10
IV „Chrystus wzorem miłości” – w Mszach w czasie głodu lub za głodujących, za uchodźców i wygnańców, za przebywających w niewoli, za uwięzionych, za chorych, za umierających, w jakiejkolwiek potrzebie, za tych, którzy nas trapią, o łaskę dobrej śmierci (w Mszale dla diecezji polskich „C”)11.
Podane przez Kongregację ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów zasady odnoszące się do wyboru Modlitwy eucharystyczej Prex eucharistica quae in Missis pro variis necessitatibus należy ściśle stosować w praktyce pastoralnej. Celebrujący kapłan nie może wybierać tej modlitwy i łączyć jej z tymi formularzami mszalnym, które nie są zamieszczone w zbiorze „Mszy w różnych potrzebach”.
ks. Czesław Krakowiak
Źródło: Anamnesis 91, KKBiDS EP
- Zob. M. Matuszewski. Prex eucharistica pro variis necessitatibus w Missale Romanum 2002. „Anamnesis” 9:2003 nr 34 s. 26-45.[↩]
- Zob. S. Marsili. Una nuova preghiera eucaristica per la Chiesa italiana. „Rivista Liturgica“ 67:1980 s. 465-478; A. Hänggi. Das Hochgebet „Synode” für die Kirche in der Schweiz. „Notitiae” 27:1991 s. 436-459; J. Stefański. Modlitwy eucharystyczne w posoborowej reformie liturgicznej. Gniezno 2002 s. 113-119.[↩]
- W dekrecie Kongregacji z 1974 określana jest jako Peculiari Prex eucharistica, qua pro dioecesibus Helvetiae iam a Sede Apostolica concessa est occasione Synodi eiusdem nationis.[↩]
- „Notitiae” 27:1991 s. 391-399; Zob. J. Nowak. Piąta Modlitwa eucharystyczna. W: Liturgia domus carissima. Red. A. Durak. Warszawa 1998 s. 146-163; J. Miazek. Tekst łaciński „Piątej Modlitwy eucharystycznej”. „Warszawskie Studia Teologiczne” 14:2001 s. 131-140.[↩]
- „Notitiae” 27:1991 s. 400-415; Zob. P. Tena. Commentarium. „Notitiae” 27:1991 s. 419-431.[↩]
- Tamże s. 422.[↩]
- Haec Prex Eucharistica cum propriis praefationibus et respondentibus intercessionibus una cum formulariis Missarum pro variis necessitatibus, quae praefatione propria non sunt ditata, adhiberi potest (nr 1).[↩]
- Praefatio de Ecclesia in viam unitatis progrediente et eius intercessio convenienter adhibetur cum formulariis Missarum v. gr. pro Ecclesia, pro Papa, pro Episcopo, pro eligendo Episcopo, pro Concilio vel Synodo, pro sacerdotibus, pro seipso sacerdote, pro ministris Ecclesiae, pro conventu spiritali vel pastorali (nr 2).[↩]
- Praefatio de Deo qui Ecclesiam suam in viam salutis conducit et eius intercessio convenienter adhibetur cum formulariis Missarum v. gr. pro Ecclesia, pro vocationibus ad sacros Ordines, pro religiosis, pro vocationibus ad vitam religiosam, pro laicis, pro gratiis Deo reddendis, pro familia, pro familiaribus et amicis, ad postulandam caritatem (nr 3).[↩]
- Praefatio de Iesu, via ad Patrem, et eius intercessio convenienter adhibetur cum formulariis Missarum v. gr. pro evangelizatione populorum, pro christianis persecutione vexatis, pro patria, pro rempublicam moderantibus, pro coetu moderatorum nationis, pro populorum progressione, initio anni civilis (nr 4).[↩]
- Praefatio de Iesu qui pertransivit benefaciendo et eius intercessio convenienter adhibetur cum formulariis Missarum v. gr. tempore famis, pro profugis et exsulibus, pro captivitate detentis, pro detentis in carcere, pro infirmis, pro morientibus, in quacumque necessitate, pro affligentibus nos, ad postulandam gratiam bene moriendi (nr 5).[↩]