Ochrona Najświętszej Eucharystii w świetle motu proprio Jana Pawła II „Sacramentorum sanctitatis tutela”

Najświętsza Eucharystia jest najbardziej czcigodnym sakramentem, dzięki bezpośredniej i niezwykłej obecności Jezusa Chrystusa pod postaciami chleba i wina. Potwierdził to Kodeks Prawa Kanonicznego promulgowany przez Jana Pawła II w 1983 roku (dalej: KPK/83), w kan. 897 stwierdzając, że „najbardziej czcigodnym sakramentem jest Najświętsza Eucharystia, w której sam Chrystus Pan jest obecny, ofiaruje się oraz jest spożywany i dzięki której Kościół ustawicznie żyje i wzrasta”. Natomiast kan. 698 Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich promulgowany w 1990 roku (dalej: KKKW) przypomina, że „w Boskiej Liturgii przez posługę kapłana w osobie Chrystusa sprawowaną nad darami Kościoła, mocą Ducha Świętego nieprzerwanie dokonuje się to, co sam Pan Jezus uczynił podczas Ostatniej Wieczerzy, kiedy dał uczniom swoje Ciało na Krzyżu za nas ofiarowane i swoją Krew za nas przelaną, ustanawiając prawdziwą i mistyczną ofiarę, w której owa Ofiara Krzyża jest wspominana z dziękczynieniem, jest uobecniana i w której uczestniczy Kościół poprzez ofiarę i komunię dla wyrażenia i udoskonalenia jedności Ludu Bożego w budowaniu swojego Ciała, to jest Kościoła”. Mając na uwadze ten nieoceniony dar, jaki sam Chrystus pozostawił swemu Kościołowi, ustawodawca w kan. 898 KPK/83 nakłada na wszystkich wiernych obowiązek odnoszenia się do Najświętszej Eucharystii z największym szacunkiem i pobożnością, zalecając im częste przyjmowanie tego sakramentu i adorowanie go z najwyższą czcią. Magisterium Kościoła w ciągu wieków wydało wiele dokumentów, aby ten nieoceniony dar, który najlepiej wyraża wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi, również po zakończeniu sprawowania Najświętszej Ofiary był głęboko i religijnie miłowany, chroniony i otaczany czcią. Także w ciągu ostatnich lat zostało wydanych kilka ważnych dokumentów dotyczących celebracji Mszy św. Przejawem szczególnej troski Kościoła o świętość Najświętszej Eucharystii jest list apostolski motu proprio Jana Pawła II Sacramentorum sanctitatis tutela z 30 kwietnia 2001 roku, który promulgował Normy o cięższych przestępstwach zarezerwowanych Kongregacji Nauki Wiary[ref]Johannes Paulus II, Litterae Apostolacie motu proprio datae quibus Normae de gravioribus delic-tis Congregationis pro Doctrina Fidei reservatis promulgantur, Sacramentorum sanctitatis tutela, 30 aprilis 2001, AAS 93 (2001), s. 737–739.[/ref]. O tej decyzji papieskiej poinformowała sama Kongregacja Nauki Wiary w liście z 18 maja 2001 roku, skierowanym do biskupów całego Kościoła katolickiego i innych zainteresowanych ordynariuszy i hierarchów[ref]Congregatio pro Doctrina Fidei, Epistula a Congregatione pro Doctrina Fidei missa ad totius Ca-tholicae Ecclesiae Episcopos aliosque Ordinarios et Hierarchas quorum interest: de delicta gravioribus eidem Congregationi pro Doctrina Fidei reservatis, 18 maii 2001, AAS 93 (2001), s. 785–788.[/ref]. Do kompetencji tej dykasterii należy rozpoznawanie poważniejszych przestępstw w sprawo-waniu sakramentu Eucharystii i pokuty, a także przestępstwo contra mo-res popełnione przez osobę duchowną.

W odniesieniu do sakramentu Eucharystii są jej zarezerwowane cztery przestępstwa, a mianowicie: profanacja postaci eucharystycznych; usiłowanie sprawowania Mszy św. przez osobę nieposiadającą święceń kapłańskich lub jej symulacja; koncelebracja Ofiary eucharystycznej z szafarzami wspólnot kościelnych, które nie mają sukcesji apostolskiej i nie uznają godności sakramentalnej święceń kapłańskich; konsekrowanie w celu świętokradczym tylko jednej postaci eucharystycznej, z pominięciem drugiej, w czasie eucharystycznej celebracji, albo konsekrowanie obydwu postaci poza celebracją eucharystyczną.

1. Profanacja postaci eucharystycznych

Tak KPK/83 w kan. 1367, jak i KKKW kan. 1442 wyróżniają trzy rodzaje profanacji Eucharystii, a mianowicie: porzucenie, zabieranie lub przechowywanie postaci eucharystycznych w celu świętokradczym (abicit aut in sacrilegum finem abducit vel retinet). Przedmiotem profanacji są wyłącznie postacie ważnie konsekrowane[ref]Ten, kto dokonuje profanacji postaci jeszcze niekonsekrowanych, wierząc, że są konsekrowane, nie popełnia przestępstwa, a tylko grzech. Nie można mówić o przestępstwie także w przypadku, gdy postacie eucharystyczne są konsekrowane, jednak sprawca czynu znieważenia jest przekonany, że są one niekonsekrowane. Por. J. Syryjczyk, Profanacja Eucharystii według karnego ustawodawstwa kanonicznego i polskiego prawa karnego, „Prawo Kanoniczne” 29 (1986), nr 3–4, s. 194; V. De Paolis,D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa. Commento al Codice di Diritto Canonico. Libro VI, Roma 2001, s. 305. [/ref], niezależnie od tego, „w jakim obrządku dokonana została konsekracja, a także czy konsekratorami byli apostaci, heretycy lub schizmatycy”[ref]J. Syryjczyk, Profanacja Eucharystii…, dz. cyt., s. 193. Por. także V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioninella Chiesa…, dz. cyt., s. 305.[/ref], bądź też kapłani, którym prawo zabraniało sprawowania Eucharystii (kan. 900 § 2 KPK/83). Znieważeniu mogą podlegać jednocześnie oby-dwie postacie albo jedna z nich, w całości lub też nawet w najmniejszej części.

Natomiast podmiotem przestępstwa może być tak wierny świecki, jak i osoba duchowna. Mówiąc o sprawcy, należy podkreślić, że prawodawca nie wymaga od niego wiary w realną obecność Jezusa Chrystusa w Najświętszej Eucharystii. Przy popełnianiu przestępstwa wystarczająca jest jego świadomość, że Kościół uważa postacie konsekrowane za prawdziwe Ciało i prawdziwą Krew Chrystusa. Będzie więc przestępstwem każdy jego czyn zniewagi postaci eucharystycznej, którą uważa za niekonsekrowaną tylko ze względu na odrzucenie przez niego prawdy Bożej i katolickiej w realną obecność Jezusa Chrystusa po celebracji Eucharystii. Odrzucając tę prawdę objawioną, popełnia także przestępstwo herezji, o którym mowa w kan. 1364 § 1 KPK/83, a także w kan. 1436 § 1 KKKW[ref]Por. B.F. Pighin, Diritto penale canonico, Venezia 2008, s. 333; L. Chiappetta, Il Codice di diritto ca-nonico. Commento giuridico pastorale, t. II, Roma 1996, s. 661; V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nel-la Chiesa…, dz. cyt., s. 305.[/ref]. Przestępstwa profanacji postaci eucharystycznych dopuszcza się ten, kto w celu świętokradczym je porzuca. Czynem przestępczym będzie rozsypywanie Hostii konsekrowanej albo wylewanie Krwi Pańskiej pod postacią wina konsekrowanego ze względu na pogardę dla nich, złośliwość czy nienawiść do Boga, w miejscach uwłaczających ich czci, np. wokół ołtarza, po ziemi, do ognia i wody, na wysypisko śmieci, do latryny. Przestępstwem będzie także m.in. zasypanie, deptanie, opluwanie, polewanie lub posypywanie konsekrowanej materii różnymi środkami chemicznymi, obrzucane jej błotem lub kamieniami oraz strzelanie do niej[ref]Por. A. Calabrese, Diritto penale canonico, Città del Vaticano 1996, s. 272; D. Borek, Ordynariusz a delicta graviora zarezerwowane Kongregacji Doktryny Wiary, „Prawo Kanoniczne” 47 (2004), nr 3–4, s. 103–104; T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. IV, Olsztyn 1990, s. 128; J. Syryjczyk, Profanacja Eucharystii…, dz. cyt., s. 194–195. Złodziej, który kradnie naczynia liturgiczne ze względu na ich wartość i porzuca z tego powodu postacie eucharystyczne, pozostawiając je w tabernakulum lub innym godnym miejscu, nie popełnia przestępstwa profanacji, ale grzech ciężki. Por. L. Chiappetta, Il Codice di Diritto Canonico…, dz. cyt., s. 660.[/ref]. Również umyślne zaniechanie jakiejś czynności w celu świadomego umożliwienia komuś dokonania znieważenia postaci eucharystycznych jest przestępstwem porzucenia Eucharystii (np. celowe pozostawienie po Mszy św. na ołtarzu czy w naczyniach liturgicznych postaci eucharystycznych lub niezamknięcie tabernakulum w celu umożliwienia komuś dokonania aktu profanacji)[ref]Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne. Część szczegółowa, Warszawa 2003, s. 48.[/ref]. W tym miejscu należy nadmienić, że zgodnie z autentyczną interpretacją Papieskiej Rady ds. Interpretacji Tekstów Prawnych z 4 czerwca 1999 roku[ref]„Patres Pontificii Consilii de Legum Textibus Interpretandis, in ordinario coetu diei 4 iunii 1999, dubio, quod sequitur, respondendum esse censuerunt ut infra: D. Utrum in can. 1367 CIC et 1442 CCEO verbum »abicere« intelligatur tantum ut actus proicien-di necne. R. Negative et ad mentem. Mens est quamlibet actionem Sacras Species voluntarie et graviter despicientem censendam esse inclusam in verbo »abicere«. Summus Pontifex Ioannes Paulus II in audientia die 3 iulii 1999 infrascripto Praesidi impertita, de supradicta decisione certior factus, eam confirmavit et promulgari iussit”. Pontificium Consilium de Legum Textibus Interpretandis, Responsio ad propositum dubium, 4 iunii 1999, Communicatio-nes 31/1 (1999), s. 38.

[/ref], słowo „porzucić” (łac. abicere) z kan. 1367 KPK/83, jak i z kan. 1442 KKKW należy rozumieć nie tylko w sensie ścisłym – jako czynność fizycznego porzucania postaci eucha-rystycznych, ale również w znaczeniu szerszym – jako ich pogardzanie, lekceważenie i poniżanie. W myśl tak rozumianej interpretacji popełnia to przestępstwo także ten, kto postacie eucharystyczne lub jedną z nich, bez wyjmowania z tabernakulum, monstrancji, puszki czy zabierania z ołtarza, czyni przedmiotem jakiejkolwiek zewnętrznej, dobrowolnej i poważnie lekceważącej pogardy, niekoniecznie publicznej[ref]Por. J. Herranz, Tutela della Santissima Eucaristia, „L’Osservatore Romano”, 9 lipca 1999, s. 1.[/ref]. Mogą być więc przestępstwem słowne znieważania wyrażone wobec Najświętszego Sakramentu przechowywanego w tabernakulum, wystawionego w czasie adoracji, procesji czy w momencie zanoszenia go w formie wiatyku chorym[ref]Por. V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa…, dz. cyt., s. 306; B.F. Pighin, Diritto penale ca-nonico, dz. cyt., s. 334; A. Sycz, La tutela penale dell’Eucaristia nella legislazione della Chiesa, Roma2007, s. 164.[/ref]. Przestępstwo porzucania postaci konsekrowanej nie tylko polega na fizycznej czynności ich znieważenia, ale odnosi się także do duchowego porzucenia, ujawnionego przez świadome wypowiedzenie obraźliwych słów wobec Najświętszego Sakramentu. Drugą formą przestępstwa profanacji postaci eucharystycznych jest zabieranie Eucharystii w zamiarach świętokradczych z miejsca jej prawnego przechowywania czy złożenia, np. z tabernakulum, z ołtarza, z monstrancji, z puszki, z kielicha, z ust lub ręki po przyjęciu Komunii św. itd.[ref]Por. A. Calabrese, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 272–273; D. Borek, Ordynariusz a delicta graviora…, dz. cyt., s. 101; T. Pawluk, Prawo kanoniczne…, dz. cyt., s. 128; J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 50; tenże, Profanacja Eucharystii…, dz. cyt., s. 196.[/ref]. Sama czynność jej wyniesienia z tych miejsc, bez takiego zamiaru, nie będzie przestępstwem. Są bowiem niekiedy sytuacje wymuszające zmianę miejsca przechowywania Najświętszego Sakramentu w celu ustrzeżenia go przed aktami profanacji czy grożącymi mu poważnymi niebezpieczeństwami, m.in. przed pożarem bądź powodzią czy w czasie działań wojennych[ref]Por. A. Calabrese, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 272; J. Syryjczyk, Profanacja Eucharystii…, dz. cyt., s. 196; B.F. Pighin, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 334.[/ref]. Nie będzie też przestępstwem, lecz grzechem ciężkim zabranie Hostii konsekrowanej i jej przechowywanie przy sobie albo w domu z powodu źle pojętej pobożności, bez zamiaru jej znieważenia[ref]Por. L. Chiappetta, Il Codice di diritto canonico…, dz. cyt., s. 660; A. Calabrese, Diritto penale cano-nico, dz. cyt., s. 272.[/ref]. Istotą przestępstwa zabierania Eucharystii jest umyślne wyniesienie i przekazanie jej innej osobie, która ma zamiar dokonać jakiejś czynności świętokradczej. Ten, kto wynosi, popełnia przestępstwo, gdyż jest świadomy tego zamiaru.

W odróżnieniu od zaboru Eucharystii, prawodawca definiuje przestępstwo jej bezprawnego przechowywania, m.in.: w kieszeni, w torebce, w domu lub w jakimkolwiek innym miejscu, w zamiarach dokonania przez inną osobę aktu profanacji[ref]Por. V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa…, dz. cyt., s. 306; T. Pawluk, Prawo kanoniczne…, dz. cyt., s. 128.[/ref]. Nie popełnia przestępstwa ten szafarz, który nosi ze sobą Hostie konsekrowane lub przechowuje je w miejscu zamieszkania po to, aby w razie konieczności można było proszącym wiernym udzielić Eucharystii bez większych trudności. Z całą pewnością jest to działanie wbrew postanowieniom kan. 935 KPK/83, ale nie podlega sankcjom karnym, o których mowa w kan. 1367 KPK/83, gdyż motyw przechowywania nie jest tożsamy z zamiarem dokonania aktu profanacji. Przestępstwo przechowywania Eucharystii może popełnić sam sprawca jej wyniesienia, który zatrzymuje ją w zamiarze jej znieważenia. Wówczas mamy do czynienia z jednym przestępstwem, gdyż zarówno zabranie postaci konsekrowanej, jak i jej zatrzymanie zostało dokonane przez jedną osobę. Popełnia także jedno przestępstwo profanacji Eucharystii ten, kto ją zabiera, przechowuje, a w końcu osobiście dokonuje jej znieważenia. Natomiast przestępstwa jej bezprawnego przechowywania w celach świętokradczych może się dopuścić ten, kto nie zabiera postaci konsekrowanej ani jej bezpośrednio nie profanuje, ale ją świadomie przechowuje w zamiarach jej znieważenia przez inne osoby, m.in. w rytach czy tzw. mszach satanistycznych, wróżbach czy czarach. Sprawca tego rodzaju przestępstwa otrzymuje Eucharystię od innej osoby, która ją bez-prawnie zabrała. Również sam sprawca może ją zatrzymać w celu świętokradczym, nie spożywając jej podczas przystępowania do Komunii św.[ref]Por. J. Syryjczyk, Profanacja Eucharystii…, dz. cyt., s. 197–198; tenże, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 50–51.[/ref]. W tym przypadku dość często jest to osoba niepełnoletnia niepodlegająca sankcji karnej ze względu na brak właściwego wieku, która może także nie zdawać sobie sprawy z tego, co robi. Będąc skuszona przez zleceniodawców wynagrodzeniem pieniężnym, przyjmuje Komunię św., ale jej nie spożywa, tylko ją zatrzymuje w ustach lub dłoni, po to by ją przekazać innym w celu jej znieważenia[ref]Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w Instrukcji Redemptionis sacramentum w nr. 92 przypomina szafarzom o zwróceniu uwagi na tych wiernych, którzy przyjmują Komunię św. na rękę. Mają ją spożyć natychmiast na oczach udzielającego, aby uniknąć ich oddalenia się z postacią eucharystyczną w ręku. Natomiast tam, gdzie istnieje realne niebezpieczeństwo jej profanacji, należy zrezygnować z udzielania Komunii św. na rękę. Istruzione Redemptionis sacramentum su alcune cose che si devono osservare ed evitare circa la santissima eucaristia, 25 marzo 2004, „Enchiridion Vaticanum” 22 (2003–2004), s. 1293–1403.[/ref]. Wówczas ci zleceniodawcy popełniają przestępstwo znieważenia Eucharystii, nawet jeśli byliby tylko pośrednikami w przekazywaniu postaci konsekrowanej, bez dokonania bezpośredniej fizycznej profanacji. Przechowywali ją, niezależnie od miejsca czy czasu trwania tego przetrzymywania, świadomi zamiarów świętokradczych swoich mocodawców[ref]Por. V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa…, dz. cyt., s. 306.[/ref].

Ten, kto umyślnie znieważa Eucharystię poprzez jej porzucenie lub zabranie czy przechowywanie w świętokradczym celu, z chwilą dokonania przestępstwa zaciąga w Kościele łacińskim karę ekskomuniki latae sententiae, od której uwolnienie jest zarezerwowane Stolicy Apostolskiej(kan. 1367 KPK/83). Natomiast KKKW w kan. 1442 za popełnienie omawianego przestępstwa przewiduje karę ekskomuniki większej ferendae sententiae. Ponadto osoba duchowna jako sprawca przestępstwa profanacji postaci eucharystycznych może być, jak przewidują wspomniane kanony, dodatkowo ukarana jakaś inną dowolną karą ferendae sententiae, nie wyłączając nawet usunięcia ze stanu duchownego. Zgodnie z postanowieniami konstytucji apostolskiej Pastor Bonus, uwolnienia z zaciągniętej kary ekskomuniki za popełnienie omawianego przestępstwa w zakresie wewnętrznym dokonuje Penitencjaria Apostolska, a w zakresie zewnętrznym Kongregacja Doktryny Wiary[ref]Joannes Paulus II, Constitutio Apostolica de Romana Curia Pastor Bonus, 28 iunii 1988, art. 52 et 118, „Enchiridion Vaticanum” 11 (1988–1989), s. 492–635. (Tłum. pol. W. Kacprzyk, w: Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. i opr. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006, s. 217–257).[/ref]. W razie niebezpieczeństwa śmierci może to uczynić, w zakresie wewnętrznym sakramentalnym, każdy kapłan, nawet ten niemający upoważnienia do spowiadania (kan. 976 KPK/83). Na penitencie jednak w tym przypadku spoczywa obowiązek zwrócenia się do kompetentnej władzy w ciągu miesiąca od momentu powrócenia do zdrowia czy minięcia zagrożenia niebezpieczeństwa śmierci (kan. 1357 § 3 KPK/83).

Zarówno motu proprio Jana Pawła II Sacramentorum sanctitatis tutela, jak i dołączone do tego dokumentu papieskiego Normy zachowują status quo omawianych kodeksowych norm dotyczących pojęcia profanacji Eucharystii. Jedyną nowość wprowadza art. 2 § 1,1 wspomnianych Norm, który dołącza to szczególne ciężkie wykroczenie do poważniejszych przestępstw zarezerwowanych Kongregacji Nauki Wiary. Oznacza to, że tylko ta dykasteria posiada kompetencję określenia w Kościele łacińskim procedury w celu deklarowania ekskomuniki zaciągniętej przez przestępcę mocą samego prawa oraz wymierzenia dodatkowo innych kar ferendae sententiae, nie wyłączając także wydalenia ze stanu duchownego. Natomiast Kongregacji Nauki Wiary w stosunku do Kościołów po-zostających pod jurysdykcją KKKW jest zarezerwowane określenie procedury wymierzenia przestępcy ekskomuniki większej, a także w stosunku do duchownego dodatkowo innych kar ferendae sententiae, nie wyłączając depozycji (kan. 1442). Zastrzeżenie to nakłada na ordynariusza Kościoła łacińskiego lub na hierarchę katolickiego Kościoła wschodniego obowiązek poinformowania Kongregacji o fakcie znieważenia Najświętszego Sakramentu.

Przestępstwa znieważenia postaci konsekrowanych, będące wykroczeniami zarezerwowanymi Kongregacji Nauki Wiary (kan. 1362 § 1,1 KPK/83 oraz kan. 1152 § 2,1 KKKW), ulegają przedawnieniu zgodnie z art. 5 § 1 wspomnianych Norm, czyli po upływie dziesięciolecia od dnia ich popełnienia.

2. Usiłowanie sprawowania Mszy św. przez osobę nieposiadającą święceń kapłańskich lub jej symulacja

Normy promulgowane przez motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela w art. 2 § 2,2 rezerwują Kongregacji Nauki Wiary kolejne dwa ciężkie przestępstwa, które naruszają świętość sakramentu Eucharystii. Pierwsze to usiłowanie sprawowania liturgicznej czynności Ofiary eucharystycznej przez osobę, która nie posiada święceń kapłańskich. Zostało ono ujęte jedynie w kan. 1378 § 2,1º KPK/83. Promulgowany w 1990 roku KKKW nie uwzględniał tego przestępstwa, jednak na mocy wspomnianego motu proprio to wykroczenie zostało włączone do corpus canonum ecclesiarium orientalium. Natomiast drugie przestępstwo polega na symulowaniu tej czynności przez kapłana, który nie ma wewnętrznej intencji ważnego jej sprawowania. Jest ono określone przez prawodawcę zarówno w kan. 1379 KPK/83, jak i w kan. 1443 KKKW.

Szafarzem Ofiary eucharystycznej, z ustanowienia Bożego, jest tylko kapłan ważnie wyświęcony (kan. 900 § 1 KPK/83 oraz kan. 699 § 1 KKKW). Tylko biskupi i prezbiterzy sprawują Mszę św. in persona Christi[ref]Por. M. Pastuszko, Najświętsza Eucharystia według Kodeksu Prawa Kanonicznego Jana Pawła II, Kielce 1997, s. 40–41; V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa…, dz. cyt., s. 328.[/ref]. Każda inna osoba, która nie posiada święceń kapłańskich, jest nie-zdolna do ważnego sprawowania tej świętej czynności. W konsekwencji nie mogą ważnie sprawować liturgii eucharystycznej diakoni oraz wierni świeccy, w tym także osoby konsekrowane. Kościół nie dopuszcza ich do przewodniczenia bądź współkoncelebrowania Eucharystii nawet w ostatecznej konieczności[ref]Por. V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa…, dz. cyt., s. 328.[/ref]. Jeśli podejmują się sprawowania obrzędów mszalnych, tak jak to czyni kapłan, wówczas ich działanie jest kwalifikowane w prawodawstwie kanonicznym jako usiłowanie odprawiania Mszy św. Podmiotem tego przestępstwa nigdy nie będzie ważnie wyświęcony kapłan, gdyż jest on jedynym właściwym szafarzem sprawowania Eucharystii. Z tej też racji nie popełnia tego przestępstwa kapłan, któremu prawnie zostało zabronione jej sprawowanie, a mianowicie ukarany suspensą, interdyktem, ekskomuniką bądź związany nieprawidłowością lub przeszkodą zwykłą do wykonywania przyjętych święceń. Również nie popełnia tego przestępstwa kapłan, który prawnie utracił stan duchowny. Nie można bowiem tego, kto został ważnie wyświęcony, pozbawić święceń, a jedynie z poważnych przyczyn zabronić ich wykonywania, w tym sprawowania Eucharystii[ref]Por. B.F. Pighin, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 389.[/ref]. Usiłowaniem będzie nie tylko odprawienie wszystkich części liturgii Ofiary eucharystycznej, ale także jednej z nich przez tego, kto nie posiada święceń kapłańskich. Do popełnienia przestępstwa wystarczy już samo rozpoczęcie przez sprawcę odprawiania Mszy św. z zamiarem dokonania konsekracji postaci eucharystycznych, bądź podjęcie zewnętrznej czynności w takim samym celu, która zrodzi u wiernych przekonanie jej rzeczywistego sprawowania. Na popełnienie tego przestępstwa nie mają wpływu intencje, którymi kieruje się sprawca zmierzający do świadome-go wprowadzenia wiernych w błąd[ref]J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 103.[/ref]. Poprzez podjęcie czynności pozorującej sprawowanie liturgii Mszy św. sprawca z góry zakłada u wiernych świadomość rzeczywistego uczestniczenia w celebracji Ofiary eucharystycznej. Bez znaczenia dla kwalifikacji przestępstwa pozostaje fakt nie-osiągnięcia wspomnianego zamiaru wprowadzenia wiernych w błąd, a także fakt ewentualnego przerwania tej celebracji z jakichkolwiek powodów i w jakimkolwiek czasie po jej rozpoczęciu. Motywy jej przerwania mogą być rożne. Sam sprawca po przystąpieniu do ołtarza w stroju liturgicznym, ewentualnym zapowiedzeniu liturgii mszalnej i rozpoczęciu jej części wstępnej może zrezygnować z dalszego jej sprawowania. Na zaniechanie dalszego sprawowania może mieć wpływ sama świadomość popełnienia przestępstwa (pojawienie się wyrzutów sumienia) bądź też inne czynniki zewnętrzne bliżej nieokreślone, np. sprawca zostaje rozpoznany przez wiernych jako ten, kto nie posiada święceń kapłańskich. Do zaistnienia przestępstwa nie ma znaczenia, czy usiłujący przewodniczy Mszy św. albo ją współkoncelebruje z innymi ważnie wyświeconymi kapłanami. W przypadku koncelebry wystarczy sam fakt przystąpienia do tej formy celebracji liturgii Ofiary eucharystycznej, bez konieczności jakiegokolwiek czynnego w niej udziału czy też wypowiadania słów samej konsekracji. Sam fakt przystąpienia do koncelebry przez przywdzianie przepisanych prawem szat liturgicznych oraz nawet bierny udział w niej wzbudza, tak u współkoncelebransów, jak i u wiernych uczestników Mszy św., przekonanie jej rzeczywistego sprawowania przez wszyst-kich koncelebransów[ref]Por. B.F. Pighin, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 389.[/ref].

Sprawcą przestępstwa usiłowania sprawowania liturgii eucharystycznej jest bez żadnych wątpliwości kobieta, gdyż nie może ona przyjąć waż-nie świeceń (kan. 1024 KPK/83 oraz kan. 754 KKKW)[ref]Więcej na temat niemożliwości święcenia kobiet mówi list apostolski Jana Pawła II Ordinatio Sacerdotalis o udzieleniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom z 22 maja 1994 roku, opublikowany w AAS 86 (1994), s. 545–548. Ponadto należy dodać, że osoba usiłująca udzielić święceń kapłańskich kobiecie, jak i sama kobieta usiłująca te święcenia przyjąć, podlegają karze ekskomuniki wiążącej mocą samego prawa, zarezerwowanej Stolicy Apostolskiej. Dekret w tej sprawie wydała 19 grudnia 2007 roku, na mocy specjalnego papieskiego uprawnienia, Kongregacja Nauki Wiary zarówno dla wiernych Kościoła łacińskiego, jak i dla katolickich Kościołów wschodnich.[/ref]. Przestępstwa usiłowania nie popełnia natomiast diakon, który przed przyjęciem święceń kapłańskich uczy się odprawiania Mszy św., bądź też aktor teatralny czy filmowy, pozorujący czynności Ofiary eucharystycznej. W tym ostatnim przypadku jest wykluczony zamiar wprowadzenia widzów w błąd uczestniczenia w jej rzeczywistym sprawowaniu, z racji ich świadomości pozoru gestów wykonywanych przez aktora, który nie posiada święceń kapłańskich[ref]Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 104; D. Borek, Ordynariusz a delicta graviora…, dz. cyt., s. 106–107; T. Pawluk, Prawo kanoniczne…, dz. cyt., s. 138.[/ref].

Sprawca przestępstwa usiłowania sprawowania liturgii Mszy św., jeśli jest osobą świecką, zaciąga w myśl kan. 1378 § 2,1° KPK/83 karę interdyktu latae sententiae. Natomiast osobie duchownej, a więc w tym przypadku diakonowi, prawodawca wymierza karę suspensy wiążącej mocą samego prawa. Uwolnienie od przepisanych cenzur nie jest zastrzeżone Stolicy Apostolskiej. W zależności od ciężkości przestępstwa, jak zakłada kan. 1378 § 3 KPK/83, do wymienionych kar mogą być dołączone inne kary ferendae sententiae, nie wyłączając ekskomuniki, wymierzonej zgodnie z przepisami prawa[ref]Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 104–105.[/ref]. Natomiast deklaracja zaciągniętych wspomnianych cenzur oraz wymierzenie innych kar, w zależności od cięż-kości przestępstwa, będzie uzależniona od decyzji Kongregacji Nauki Wiary, którą należy powiadomić o fakcie usiłowania.

Ponadto przestępca, jeśli jest mężczyzną, zaciąga w myśl kan. 1041,6º KPK/83 nieprawidłowości do przyjęcia święceń. Natomiast jeśli jest diakonem, jest także nieprawidłowym do wykonywania święceń (kan. 1044 § 1,3 KPK/83). Nieprawidłowości te nie są zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, pod warunkiem że nie zostały wprowadzone na forum sądowe (kan. 1047 § 1 KPK/83).

Jak to już zostało wspomniane wcześniej, sam KKKW nie przewiduje przestępstwa usiłowania sprawowania liturgii Ofiary eucharystycznej, lecz ma mocy motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela zostało ono dołączone do katalogu przestępstw, które mogą być popełniane przez katolików Kościołów wschodnich, bez określenia sankcji karnej za jego popełnienie[ref]Por. B.F. Pighin, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 391.[/ref]. Do Kongregacji Nauki Wiary, zgodnie z założeniami motu proprio, należy kompetencja podania procedury wymierzenia właściwej kary, w zależności od ciężkości przestępstwa. Ponadto mężczyzna usiłujący sprawować Eucharystię jest związany przeszkodą do przyjęcia święceń (kan. 762 § 1,6 KKKW), a jeśli jest duchownym, także przeszkodą do ich wykonywania (kan. 763, 2 KKKW). Od przestępstwa usiłowania sprawowania liturgicznej czynności Ofiary eucharystycznej prawodawca w motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela wyraźnie odróżnia przestępstwo symulacji tej Ofiary.

Należy zauważyć, że kodeksowe przestępstwo symulacji sakramentów dotyczy nie tylko sakramentu Eucharystii czy pokuty. Prawodawca określeniem ogólnym w kan. 1379 KPK/83 oraz w kan. 1443 KKKW obejmuje wszystkie przypadki symulacji pozostałych sakramentów, a szczególnie udzielania sakramentu chrztu, bierzmowania, namaszczenia chorych i sakramentu święceń. Normy te nie dotyczą zaś innych aktów kultu publicznego, takich jak błogosławieństwa czy poświęcenia[ref]Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 107.[/ref].

Symulacji udzielania sakramentu dopuszcza się każdy jego szafarz, który sprawując obrzęd sakramentalny, ma świadomość nieważności jego sprawowania, z racji braku intencji czynienia tego, co czyni Kościół, albo nie stosuje w tym obrzędzie przepisanej prawem materii lub formy sakramentalnej, bądź usiłuje go udzielić podmiotowi niezdatnemu do jego przyjęcia[ref]Por. V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa…, dz. cyt., s. 332–333; T. Pawluk, Prawo kanoniczne…, dz. cyt., s. 139.[/ref]. Trzeba podkreślić, że symulacja jest ciężkim przestępstwem uderzającym przede wszystkim w godność sakramentu[ref]Por. V. De Paolis, D. Cito, Le sanzioni nella Chiesa…, dz. cyt., s. 332.[/ref].

W przypadku sakramentu Eucharystii symulacja polegać będzie na celebracji Ofiary eucharystycznej przez kapłana, który nie ma w danym momencie wewnętrznej intencji jej ważnego sprawowania. Wykroczenie to może popełnić tylko kapłan ważnie wyświęcony, a więc właściwy szafarz sprawowania Eucharystii. Ten kapłan symuluje sprawowanie Ofiary eucharystycznej, także gdy świadomie używa do konsekracji materii, które nie mogą być ważnie konsekrowane[ref]Do popełnienia przestępstwa symulacji wystarczy użycie jednej materii, która nie może być ważnie konsekrowana (np. sok owocowy zamiast wina), natomiast druga spełnia wszystkie warunki kon-sekracji. Por. B.F. Pighin, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 396.[/ref]. Ponadto przestępstwo symulacji może popełnić prócz kapłana także inny szafarz udzielania Komunii św., a mianowicie diakon, akolita czy nadzwyczajny szafarz. Ich przestępstwo symulacji będzie polegać na świadomym podaniu niekonsekrowanych hostii wiernym, którzy są mylnie przekonani o przyjęciu Ciała Chrystusa[ref]Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 108; B.F. Pighin, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 396–397; A. Marzoa, Commento al c. 1379, w: Comentario exegético al Código de DerechoCanónico, red. A. Marzoa, J. Miras, R. Rodríguez-Ocaña, t. IV/1, Pamplona 2002, s. 536.[/ref]. Za popełnienie przestępstwa symulacji udzielania sakramentów sprawca przynależący do Kościoła łacińskiego powinien być ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1379 KPK/83). Natomiast będąc członkiem któregokolwiek Kościoła wschodniego, powinien być ukarany odpowiednią karą, nie wyłączając ekskomuniki większej (kan. 1443 KKKW).

W obydwu przypadkach są to kary ferendae sententiae. Jednak zgodnie z postanowieniami motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela, do rozpatrywania Kongregacji Nauki Wiary jest zarezerwowane jako delictum gravius tylko symulacja Mszy św. Nie jest zarezerwowana tej dykasterii przestępstwo polegające na symulowaniu udzielania pozostałych sakramentów, w tym także symulowanie udzielania Komunii św.

3. Sprawowanie Ofiary eucharystycznej z szafarzami akatolickimi

Prawodawca w kan. 908 KPK/83 oraz w kan. 702 KKKW zabrania katolickim kapłanom, a więc prezbiterom i biskupom, koncelebrowania Eucharystii z kapłanami czy też szafarzami kościołów lub wspólnot kościelnych, które nie są w pełnej jedności z Kościołem katolickim. Zakaz ten jest bezpośrednią konsekwencją samego prawa Bożego, które zabrania współudziału w czynnościach liturgicznych (communicatio in sacris) szkodzących jedności Kościoła albo zawierających w sobie formalne przylgnięcie do błędu lub też niebezpieczeństwo zbłądzenia w wierze, zgorszenia i indyferentyzmu[ref]Sobór Watykański II, Dekret o Kościołach Wschodnich katolickich Orientalium ecclesiarum, 21 listopada 1964, nr 26.[/ref]. Nie jest możliwe współkoncelebrowanie Ofiary eucharystycznej z prostej przyczyny: Eucharystia jest sakramentem pełnej jedności po-między poszczególnymi wierzącymi, której aktualnie brak wśród chrześcijan[ref]O tej przyczynie wspomina papież Jan Paweł w nr. 44 encykliki Ecclesia de Eucharistia opublikowanej 17 kwietnia 2003 roku: „Ponieważ właśnie jedność Kościoła, którą Eucharystia urzeczywistnia przez ofiarę i komunię z Ciałem i Krwią Pana, koniecznie domaga się pełnej komunii w zakresie wy-znania wiary, sakramentów i władzy kościelnej, nie jest możliwe koncelebrowanie tej samej liturgii eucharystycznej, dopóki nie będzie na nowo przywrócona w pełni ta więź. Tego rodzaju koncelebracja nie byłaby ważnym środkiem, a wręcz mogłaby okazać się p r z e s z k o d ą d o o s i ą g n i ę c i a p e ł n e j k o m u n i i, pomniejszając poczucie dystansu dzielącego nas od celu i wprowadzając lub uwiarygodniając nieścisłości w rozumieniu takiej czy innej prawdy wiary. Droga ku pełnej jedności może być realizowana tylko w prawdzie. W tym zakresie zakaz zawarty w prawie Kościoła nie zostawia miejsca na niepewności, z poszanowaniem normy moralnej ogłoszonej przez Sobór Watykański II”.[/ref]. Jest także widzialnym znakiem jedności prezbiterium z własnym biskupem, a przez niego z Biskupem Rzymu. Pomimo znaczących postępów w dialogu ekumenicznym po Soborze Watykańskim II wciąż istnieją pewne rozbieżności doktrynalne pomiędzy religiami chrześcijańskimi, które w efekcie nie pozwalają na wspólne sprawowanie Eucharystii. Prawodawca dopuszcza tylko, przy zachowaniu warunków określonych prawem powszechnym i partykularnym, możliwość przyjęcia Komunii św. od szafarza akatolickiego oraz jej udzielenia wiernemu niekatolikowi przez szafarza katolickiego (kan. 844 § § 1–5 KPK/83 oraz kan. 671 § § 1–5 KKKW)[ref] ]Wspomniane kanony nawiązują do wcześniejszych dyspozycji ujętych w soborowym Dekrecie o Kościołach wschodnich katolickich Ecclesiarum Orientalium, Dyrektorium Ekumenicznym z 1967 roku oraz Deklaracji Sekretariatu Jedności Chrześcijan Dans ces derniers temps z 7 stycznia 1970 roku. Warto w tym miejscu podkreślić, że nieuwzględnienie wymogów prawnych, określonych przez prawodawcę w kan. 844 §1–5 KPK/83 oraz kan. 671 §§1–5 KKKW, co do przyjmowania Komunii św. od szafarza niekatolickiego lub co do jej udzielenia przez szafarza katolickiego wiernemu akatolickiemu, może stanowić działanie przestępne podlegające sankcjom karnym, o których mowa w kan. 1365 KPK/83 i kan. 1440 KKKW. Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne…, dz. cyt., s. 38–39.[/ref]. Natomiast współkoncelebrowanie Eucharystii przez szafarzy katolickich oraz akatolickich będzie możliwe wówczas, gdy nastąpi pełny powrót do jedności chrześcijan. Stąd też wspólna koncelebracja Eucharystii stanowi szczyt jedności w wierze i ostateczny cel ruchu ekumenicznego. Dopóki ta pełna jedność w wyznawaniu wiary, sprawo-waniu sakramentów i pozostawaniu pod jednym zwierzchnictwem kościelnym nie zostanie osiągnięta, wspólne sprawowanie Eucharystii nie tylko jest niemożliwe, ale prawnie zakazane[ref]Por. D. Mussone, L’Eucaristia nel Codice di diritto canonico. Commento ai Can. 897–958, Città del Vaticano 2002, s. 62; M. Bajcar, Delitti contro la religione e l’unità della Chiesa con particolare riferimento alla „communicatio in sacris” (c. 1365), confronto tra il CIC 1983 e il CCEO 1990, Roma 1998,s. 218–219.[/ref]. Złamanie owego zakazu z racji duszpasterskich czy jakichkolwiek innych przyczyn, choćby po ludzku racjonalnych, m.in. z okazji corocznego Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, może prowadzić do błędu lub indyferentyzmu[ref]Por. L. Chiappetta, Il Codice di diritto canonico…, dz. cyt., s. 138.[/ref].

Kapłan katolicki, który dopuścił się przestępstwa polegającego na sprawowaniu Najświętszej Ofiary z kapłanami lub szafarzami wspólnot kościelnych niebędących w pełnej jedności z Kościołem katolickim, po-winien zostać ukarany sprawiedliwą karą (kan. 1365 KPK/83 i kan. 1440 KKKW)[ref]Por. J. Arrias, Commento al can. 1365, w: P. Lombardía, J.I. Arrieta, Codice di diritto canonico, t. 2, Roma 1987, s. 976–977; V. De Paolis, Le sanzioni nella chiesa, w: Gruppo Italiano Docenti di Diritto Canonico, Il diritto nel mistero della chiesa, t. 3, Roma 1992, s. 506–507; T.J. Green, Sanctions inthe Church, w: J.P. Beal, J.A. Coriden, T.J. Green, New Commentary on the Code of Canon Law, NewYork 2000, s. 1577; D. Mussone, L’Eucaristia nel Codice…, dz. cyt., s. 61–62.[/ref]. Rozróżnienie dwóch kategorii współkoncelebransów akatolickich, tak w kan. 908 KPK/83, jak i w kan. 702 KKKW, ma bardzo ważne znaczenie zarówno dla samej oceny sprawowanej liturgii Ofiary eucharystycznej, jak i dla określenia procedury wymierzenia kary kapłanowi Kościoła katolickiego naruszającemu zakaz współkoncelebrowania. Eucharystia sprawowana przez kapłanów ważnie wyświęconych w Kościołach, które zachowały sukcesję apostolską, jest ważnym sakramentem. Jednak będzie celebrowana w sposób niegodziwy ze względu na brak zachowania pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim. Natomiast celebracja eucharystyczna sprawowana wyłącznie przez szafarzy, którzy są pozbawieni ważnych świeceń kapłańskich z racji nieposiadania przez ich wspólnoty sukcesji apostolskiej, nie będzie miała mocy sakramentalnej[ref]Por. B.F. Pighin, Diritto penale canonico, dz. cyt., s. 324–325.[/ref]. Ta niemożliwość ważnej konsekracji przez owych szafarzy stała się podstawą bardziej rygorystycznego podejścia prawodawcy kościelnego prawa powszechnego do ewentualnej współkoncelebry Ofiary eucharystycznej przy udziale kapłana Kościoła katolickiego, niezależnie od miejsca i czasu jej sprawowania. Należy zauważyć, że dzięki jego uczestnictwu w takiej koncelebrze następuje ważna konsekracja materii. Wspomniane już wcześniej Normy, promulgowane przez motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela, w art. 2 § 1 nr 3 kwalifikują ten przypadek sprawowania Eucharystii jako delicta graviora, rezerwując tym samym Kongregacji Nauki Wiary określenie procedury wymierzenia sprawiedliwej kary kapłanowi Kościoła katolickiego. Ordynariusz jest zobowiązany zgłosić fakt sprawowanej w ten sposób koncelebry tej Kongregacji, od której zależeć będzie określenie sposobu ukarania przestępcy. Natomiast nie jest zarezerwowane wymienionej dykasterii rozpatrywanie faktu współkoncelebrowania jedynie z szafarzami tych niekatolickich Kościołów, które posiadają sukcesję apostolską i uznają godność sakramentalną święceń kapłańskich (np. Kościół prawosławny czy polsko-katolicki). W tej sytuacji kompetentny ordynariusz, bez odniesienia się do Stolicy Apostolskiej, powinien kapłanowi Kościoła katolickiego łamiącemu zakaz koncelebrowania wymierzyć zgodnie z prawem sprawiedliwą karę[ref]Por. V. De Paolis, Norme „De Gravioribus delictis” riservati alla Congregazione per la Dottrina della Fede, „Periodica” 91 (2002), s. 302–303; B.E. Ferme, Graviora delicta: the apostolic letter M.P. sa-cramentorum sancitatis tutela, w: Il processo penale canonico, red. Z. Suchecki, Roma 2003, s. 376;P. Steczkowski, Normy De gravioribus delictis Congregationi pro Doctrina Fidei reservatis – wy-brane aspekty, „Annales Canonici” 3 (2007), s. 250.[/ref].

Prawodawca, po wejściu w życie wspomnianych Norm, przewiduje dwa rodzaje przedawnienia przestępstwa sprawowania Ofiary eucharystycznej z kapłanami bądź szafarzami akatolickimi. W przypadku sprawowania jej z kapłanami ważnie wyświęconymi w Kościołach, które zachowały sukcesję apostolską i uznają godność sakramentalną święceń kapłańskich, przestępstwo to ulegnie przedawnieniu po upływie trzech lat od dnia jego popełnienia (kan. 1362 § § 1–2 KPK/83 oraz kan. 1152 § 2–3 KKKW). Natomiast w przypadku jej współkoncelebrowania z szafarzami wspólnot kościelnych, które nie posiadają sukcesji apostolskiej i nie uznają godności sakramentalnej święceń kapłańskich, to przestępstwo jako zarezerwowane Kongregacji Nauki Wiary ulega przedawnieniu, zgodnie z art. 5 § 1 Norm promulgowanych przez motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela, dopiero po dziesięciu latach liczonych według zasady określonej w kan. 1362 § 2 KPK/83 oraz w kan. 1152 § 3 KKKW.

4. Konsekrowanie in sacrilegum finem tylko jednej postaci eucharystycznej bez drugiej albo obydwu postaci poza Mszą św.

Prawodawca w kan. 927 KPK/83 postanawia, że „nawet w ostatecznej konieczności nie godzi się dokonać konsekracji jednej postaci bez drugiej albo obydwu postaci poza sprawowaniem Eucharystii”. Kategorycznie zakazuje więc konsekrowania tylko jednej postaci, chleba lub wina, podczas Mszy św. lub poza nią, a także konsekrowania obydwu postaci poza Mszą św.

Jezus Chrystus ustanowił Najświętszą Ofiarę pod dwiema postaciami, przeistaczając chleb i wino w swoje Ciało i Krew. Przeistoczenie należy więc do istoty Mszy św. Zatem konsekracja dwóch postaci eucharystycznych stanowiących materię Najświętszej Eucharystii musi nastąpić – według prawa Bożego – osobno, jedna po drugiej, ale jedynie podczas obrzędu Mszy św.[ref]Por. B.F. Pighin, Diritto sacramentale, Venezia 2006, s. 248; M. Pastuszko, Obrzędy i ceremonie sprawowania Eucharystii, „Prawo Kanoniczne” 36 (1993), nr 1–2, s. 101.[/ref]. Stąd też przepisy kościelne nakazują dokonanie konsekracji wina, bez powtórnego konsekrowania chleba, w sytuacji kiedy kapłan zauważył już po odmówieniu modlitwy eucharystycznej, a nawet w czasie Komunii św., że do konsekracji zamiast wina podana została woda. Wówczas jeszcze w czasie trwania Mszy św. jest zobowiązany do dopełnienia konsekracji drugiej materii[ref]Por. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Nowe Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Poznań 2004, nr 324.[/ref]. Konsekracja jednej postaci bez drugiej w czasie Mszy św. czy poza nią oraz obydwu postaci poza liturgią Eucharystii będzie czynnością ważną[ref]Chociaż można mieć – jak zauważają niektórzy autorzy – poważne wątpliwości co do ważności takiej konsekracji, gdyż taki sposób jej sprawowania nie jest intencją Kościoła. Por. Commento alCodice di diritto canonico, red. P.V. Pinto, Città del Vaticano 2001, s. 567; D. Salachas, Teologia e disciplina dei sacramenti nei Codici latino e orientale. Studio teologico-giuridico comparativo, Bologna1999, s. 190.[/ref], ale zakazaną ze względu na absolutną niegodziwość jej sprawowania w tych przypadkach. Ten kategoryczny zakaz wynika ze słów użytych przez prawodawcę w kan. 927 KPK/83. Stanowczo podkreśla on, że nie godzi się (nefas est) dokonywać tychże konsekracji nawet wówczas, gdyby zachodziła ostateczna konieczność (extrema necessitas). Wynika stąd, że nikt na ziemi, włącznie z najwyższą władzą kościelną, nie może usprawiedliwić bądź też przyzwolić – i to nawet z poważnych przyczyn – na konsekrację samego chleba lub samego wina[ref] Nie jest dopuszczalna konsekracja jednej materii bez drugiej w czasie Mszy św., nawet w przypadku kapłanów dotkniętych alkoholizmem lub inną chorobą uniemożliwiającą przyjęcie nawet minimalnej ilości alkoholu, bądź też chorych na celiachię. Otóż według zasad ustalonych przez Kongregację Nauki Wiary kapłan, który z racji choroby nie może spożywać alkoholu, powinien przyjąć Komunię św. tylko pod samą postacią chleba bądź za zgodą ordynariusza pod postacią moszczu. W obydwu przypadkach ów kapłan może tylko współkoncelebrować Mszę św., w przypadku użycia moszczu nie może również przewodniczyć Mszy św. koncelebrowanej, poza wyjątkami określonymi w dyspozycjach Kongregacji. Natomiast kapłan dotknięty chorobą celiachi może, za zgodą ordynariusza, użyć do konsekracji hostii z niewielką zawartością glutenu. Pozwolenie ordynariusza na zastosowanie moszczu, jak i hostii z minimalną ilością glutenu konieczną do wypieku chleba powinno być oparte na odpowiednich zaświadczeniach lekarskich. Ponadto Kongregacja stanowczo stwierdza, że kandydaci do święceń chorzy na celiachię lub dotknięci alkoholizmem nie mogą być dopuszczani do święceń, zważywszy na centralne miejsce celebracji Ofiary eucharystycznej w życiu kapłańskim. Por. Congregazione per la Dottrina della Fede, Lettera circolare ai Presidenti delle Conferenzeepiscopali circa l’uso del pane con poca quantità di glutine e del mosto come materia eucaristica, Prot.n. 89/78, 19 giugno 1995, „Notitiae” 31 (1995), s. 608–610.[/ref] w czasie Mszy św. lub poza nią, względnie obydwu tych postaci poza sprawowaniem liturgii eucharystycznej. Zwykle – jak zauważa M. Pastuszko – prawo kanoniczne łagodzi swe przepisy wobec osoby znajdującej się w niebezpieczeństwie śmierci[ref]Por. M. Pastuszko, Obrzędy i ceremonie…, dz. cyt., s. 103.[/ref]. Jednak w przypadku Eucharystii nawet agonia wiernego nie usprawiedliwia samej tylko konsekracji chleba i wina z pominięciem celebracji pozostałych struktur Najświętszej Ofiary przepisanych prawem liturgicznym, bądź też konsekracji tylko jednej materii, spowodowanej brakiem drugiej postaci. W tej sytuacji kapłan powinien umierającemu umożliwić skorzystanie z sakramentalnej spowiedzi i sakramentu namaszczenia chorych, a także udzielić odpustu zupełnego na godzinę śmierci. Należy zauważyć, że KPK/83 nie przewiduje wprost sankcji karnej za złamanie zakazu ustanowionego w kan. 927 KPK/83. Braku jej określenia w kodeksowych normach prawa karnego nie należy odczytywać w sensie ścisłym jako lacuna iuris. Prawodawca raczej doszedł do wniosku, że wystarczy już samo wyraźne sformułowanie absolutnego zakazu tych sposobów konsekracji, bez konieczności przypisania ewentualnemu wykroczeniu sankcji karnej. Ponadto jak zauważa De Paolis, przekroczenie owego zakazu przez kapłana jest spowodowane raczej jego lekkomyślnością, nieuwagą czy też niekiedy niezawinioną ignorancją[ref]Por. V. De Paolis, Norme „De gravioribus delictis” …, dz. cyt., s. 304.[/ref]. Niemniej jednak kapłan, który z jakiegokolwiek powodu świadomie łamie tenże kategoryczny zakaz, powinien być ukarany dowolną karą ferendae sententiae według kan. 1384 KPK/83. Norma ta stanowi podstawę ukarania tego kapłana, który „niezgodnie z prawem sprawuje zadania kapłańskie lub inną świętą posługę”.

Wydaje się jednak, że sam tylko kodeksowy zakaz konsekracji jednej materii bez drugiej, albo też dwóch materii poza celebracją eucharystyczną, wyrażony w kan. 927 KPK/83 normatywnie niewystarczająco zabezpieczał godne sprawowanie Eucharystii, skoro te absolutnie niegodziwe akty konsekracji stały się podstawą określenia przez prawodawcę nowe-go przestępstwa w porządku kanonicznym. Art. 2 § 2 wspomnianych już Norm promulgowanych przez motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela definiuje jako przestępstwo akt konsekracji jednej postaci eucharystycznej bez drugiej, albo też obydwóch materii poza liturgią Mszy św., w celu świętokradczym. Mamy więc do czynienia z nowym przestępstwem wraz z określoną obowiązkową sankcją karną. Kapłan jako sprawca tego przestępstwa powinien być ukarany stosownie do ciężkości przestępstwa odpowiednią karą, nie wyłączając także jego wydalenia ze stanu duchownego. Przestępstwo to może być popełnione także przez kapłanów katolickich Kościołów wschodnich, których KKKW nie zawiera regulacji odpowiadającej normie kan. 927 KPK/83. Wyraźnie wskazuje na to użycie w art. 2 § 2 słów non exclusa dimissione vel depositione. Depozycja (łac. depositio) w katolickich Kościołach wschodnich, tak jak wydalenie (łac. dimissio) w Kościele łacińskim, jest karą polegającą na wydaleniu sprawcy ciężkiego przestępstwa ze stanu duchownego (kan. 1410 KKKW i 1336 § 1,5 KPK/83).

Prawodawca jednoznacznie postanawia, że przestępstwem, i to zarezerwowanym Kongregacji Nauki Wiary, są te zakazane akty konsekracji, których dokonano wyłącznie z zamiarem popełnienia świętokradztwa (in sacrilegum finem). Nie stanowi przedmiotu tego przestępstwa konsekrowanie postaci eucharystycznych wbrew postanowieniom kan. 927 KPK/83 z jakichkolwiek innych przyczyn, poza zamiarem okazania znieważenia Eucharystii. Nie oznacza to jednak, że świadome łamanie tego zakazu z innych powodów nie podlega żadnym sankcjom karnym. Otóż kapłan przekraczający ten zakaz może być, jak to zostało wcześniej za-znaczone, ukarany przez ordynariusza w Kościele łacińskim na podstawie kan. 1384 KPK/83. Nie są bliżej znane motywy, jakimi kierował się prawodawca, określając przestępstwem tylko te przypadki konsekracji jednej materii bez drugiej, albo też dwóch materii poza celebracją eucharystyczną, które są dokonywane z zamiarem popełnienia świętokradztwa. Czyżby po promulgacji KPK/83 i KKKW zdarzyły się sporadyczne przypadki konsekracji postaci eucharystycznych w formie absolutnie zakazanej w celu świętokradczym, które wymusiły na prawodawcy tak rygorystyczną ochronę sakramentu Eucharystii poprzez wprowadzenie sankcji karnych dla sprawcy takiej konsekracji? Warto w tym miejscu podkreślić, że ważnej konsekracji może dokonać tylko kapłan ważnie wyświęcony (kan. 900 § 1 KPK/83 oraz kan. 699 § 1 KKKW). Konsekracja ta będzie niego-dziwa, ale ważna, jeśli została dokonana przez kapłana, któremu prawo zabroniło sprawowania Eucharystii (kan. 900 § 2 KPK/83). Trudno jest sobie wyobrazić, aby kapłan mógł dopuścić się tak ciężkiego przestępstwa konsekracji w celu świętokradczym. Niemniej jednak należy wziąć pod uwagę to, że współcześnie żyjemy w kulturze postmodernistycznego relatywizmu, nihilizmu i laicyzmu, sprzyjającej rozwojowi różnych sekt satanistycznych, które nie wahają się wykorzystać słabości czy trudności osobistych kapłana do profanacji Eucharystii. Sekty te mogą pozyskać do konsekracji postaci eucharystycznych także tych kapłanów, którym z jakichkolwiek powodów zostało zabronione sprawowanie Eucharystii. Są to m.in. kapłani związani nieprawidłowością lub przeszkodą do wykony-wania święceń (kan. 1044 KPK/83 oraz kan. 763 KKKW), a także sankcją karną zabraniającą sprawowania Eucharystii. W tym ostatnim przypadku są ekskomuniki (kan. 1331 § 1,1 KPK/83 oraz kan. 1434 § 1 KKKW), interdykt (kan. 1322 KPK/83) czy suspensa (kan. 1333 § 1,1 KPK/83 oraz kan. 1432 § 1 KKKW). Ponadto istnieje niebezpieczeństwo konsekracji wbrew postanowieniom kan. 927 KPK/83, a także w celu świętokradczym, postaci eucharystycznych przez kapłana, który utracił już przynależność do stanu duchownego. Możliwość dokonania przez niego ważnej konsekracji, ale w sposób niegodziwy, mogła mieć także wpływ na określenie w kanonicznym porządku prawnym tego nowego przestępstwa. Kapłan ten przez sam fakt utraty wspomnianego stanu ma zakaz sprawowania władzy święceń (kan. 292 KPK/83 oraz kan. 395 KKKW), a tym samym celebracji Najświętszej Ofiary[ref]Por. Pontificio Consiglio per l’Interpretazione dei Testi Legislativi, Dichiarazione sulla retta inter-pretazione del can. 1335, seconda parte, del CIC, 19 maggio 1997, AAS 90 (1998), s. 63–64; Redemptionis sacramentum, 168.[/ref], z wyjątkiem udzielenia rozgrzeszenia wiernemu znajdującemu się w niebezpieczeństwie śmierci (kan. 976 KPK/83 oraz w kan. 725 KKKW). Zgodnie z art. 5 § 1 wspomnianych już Norm promulgowanych przez motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela przestępstwo polegające na konsekracji jednej postaci eucharystycznej bez drugiej, albo też obydwóch materii poza liturgią Mszy św. w zamiarach świętokradczych, ulega przedawnieniu, tak w Kościele łacińskim, jak i w katolickich Kościołach wschodnich, dopiero po upływie dziesięciu lat, licząc od dnia jego popełnienia.

Zakończenie

Kościół wydał w ciągu ostatnich lat wiele ważnych dokumentów do-tyczących sakramentu Eucharystii. Jest to przejaw jego troski o uszanowanie tego najbardziej czcigodnego sakramentu, w którym sam Jezus Chrystus jest obecny pod postaciami chleba i wina, ofiaruje się za zbawienie każdego człowieka i daje się wierzącym jako pokarm. Jest obowiązkiem i zarazem stałym zadaniem Kościoła, aby Eucharystia była należycie sprawowana, przyjmowana, przechowywana i adorowana. Ta wielka odpowiedzialność przejawia się także w ustawodawstwie karnym Kościoła, ochraniającym Eucharystię przed ewentualnymi wykroczeniami, za których popełnienie przewidziano odpowiednie sankcje karne obowiązkowe bądź fakultatywne. Wśród tych wykroczeń są także cięż-kie przestępstwa, wiążące ich sprawcę ekskomuniką latae sententiae, od której uwolnienie jest w niektórych przypadkach zarezerwowane Stolicy Apostolskiej. Nie ma żadnej wątpliwości, że zdefiniowane w KPK/83 oraz w KKKW przestępstwa przeciwko Eucharystii należą do najcięższych wykroczeń przeciwko jednemu z najważniejszych sakramentów Kościoła. Ich przedmiotem są poważne nadużycia dyscyplinarne, a także akty pogardy i sprofanowania, popełnione z nienawiści do i w celu zniewagi Najświętszego Sakramentu. Te ostatnie są popełniane często pod wpływem rozwijających się sekt czy ruchów satanistycznych. Czyny zniewagi stanowią bez wątpienia ciężką winę moralną świętokradztwa. Katechizm Kościoła Katolickiego przypomina, że „świętokradztwo jest grzechem ciężkim, zwłaszcza jeżeli jest popełnione przeciw Eucharystii, ponieważ w tym sakramencie jest obecne w sposób substancjalny Ciało samego Chrystusa” (nr 2120). Aby przestrzec tych wiernych, którzy kierując się różnymi uczuciami, schodzą na bezdroża i celowo znieważają Najświętszy Sakrament, oraz by jeszcze bardziej uwrażliwić tych, którzy tego nieocenionego daru, jaki Chrystus pozostawił swemu Kościołowi, strzegą i adorują go, Czcigodny Sługa Boży Jan Paweł II w motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela zarezerwował pięć ciężkich przestępstw do rozpatrywania tylko przez Kongregację Nauki Wiary.

Zasadnicza nowość tego dokumentu polega na wyłączeniu spod kompetencji ordynariusza bądź hierarchy katolickiego Kościoła wschodniego prawa osądzania sprawcy przestępstw, które są zarezerwowane owej dykasterii. Jej zadaniem jest określenie procedury w celu deklaracji już zaciągniętych kar kościelnych mocą samego prawa bądź ich wy-mierzenie zgodnie z przepisami prawa. Zanim to nastąpi, ordynariusz bądź wspomniany hierarcha, po sprawdzeniu wiarygodności doniesienia o popełnieniu ciężkiego wykroczenia, jest zobowiązany przesłać Kongregacji odpowiednią dokumentację wraz z faktami i okolicznościami tegoż przestępstwa. Od tej decyzji zależeć będzie dalszy tok postępowania. Prawodawca, w przypadku ciężkich przestępstw popełnionych przez duchownych, nie wyklucza ich bezpośredniego wydalenia ze stanu duchownego. Może to nastąpić po przeprowadzeniu procesu karne-go lub administracyjnego, a w ciężkich przypadkach, gdy wina sprawcy jest poza wszelką wątpliwością, a sam czyn przestępczy przynosi wielką szkodę Kościołowi, decyzję o wydaleniu może podjąć papież. Jednak zanim nastąpi przedłożenie sprawy Ojcu świętemu, najpierw Kongregacja sugeruje sprawcy, za pośrednictwem ordynariusza, rozważenie dobro-wolnego skierowania prośby o zwolnienie z obowiązków wypływających z przyjętych święceń, łącznie z dyspensą od celibatu kapłańskiego. Ponadto Normy promulgowane przez motu proprio Sacramentorum sanctitatis tutela postanawiają, że actio criminalis w przypadku popełnienia przestępstw przeciwko świętości sakramentu Eucharystii i pokuty zarezerwowanych Kongregacji wygasa po dziesięciu latach liczonych zgodnie z normami kan. 1362 § 2 KPK/83 i kan. 1152 § 3 KKKW.

Riassunto

I delitti contro l’Eucaristia siano senza dubbio „delicta graviora” contro il più impor-tante dei sacramenti della Chiesa. Siamo di fronte di una materia di grande rilevanza nella vita della Chiesa, giacché riguarda l’azione liturgica della celebrazione della San-ta Messa con la consacrazione delle specie e la venerazione del sacramento permanen-te dell’altare. I fedeli verso l’Eucaristia devono tributare la massima venerazione. Questa venerazione è protetta anche da una prospettiva penale. Nel presente studio sono stati presentati i delitti contro l’Eucaristia elencati nel Motu proprio Sacramentorum sancti-tatis tutela. Questo documento firmato da Giovanni Paolo II il 30 aprile 2001 definiscei delitti più gravi (delicta graviora) commessi contro la morale e nella celebrazione dei due sacramenti Eucaristia e penitenza, per i quali la competenza rimane esclusiva della Congregazione per la Dottrina della Fede. Per quanto riguarda i delicta graviora contro l’Eucaristia vengono recensiti cinque delitti: primo – la profanazione delle specie euca-ristiche, previsto già dal CIC/83 e dal CCEO nelle sue diverse fattispecie, integrato poi con l’interpretazione autentica del Pontificio Consiglio per i Testi Legislativi rilasciata il 4 giugno 1999, che includeva sotto il verbo abicere „quamlibet actionem Sacras Species volontarie et graviter despicientem”; secondo – la tentata celebrazione liturgica del Sa-crificio eucaristico da parte di una persona che non è insignita del sacerdozio; terzo – la simulazione della celebrazione liturgica della Santa Messa; quarto – la concelebrazione del Sacrificio eucaristico con i ministri di comunità ecclesiali che non hanno la succes-sione apostolica né riconoscono la dignità sacramentale dell’ordinazione sacerdotale; quinto – la consacrazione in sacrilegum finem di una specie eucaristica senza l’altra o di ambedue fuori della celebrazione eucaristica.

Marek Stokłosa, sercanin, ur. 1966 w Tarnowie. W latach 1986–1992 odbył studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Misyjnym Księży Sercanów w Stadnikach, a w 1993–1997 studia z zakresu prawa kanonicznego i cywilnego na Lateranum w Rzymie, zakończone doktoratem utroque iure w 2006 roku. W latach 1997–2006 pełnił funkcję sekretarza generalnego Zgromadzenia Księży Najświętszego Serca Jezusowego. Aktualnie wykładowca prawa kanonicznego WSM Księży Sercanów w Stadnikach, adiunkt w Katedrze Prawa o Sakramentach na Wydziale Prawa Kanonicznego UKSW. Sekretarz redakcji kwartalnika „Prawo Kanoniczne”, członek Stowarzyszenia Kanonistów Polskich.

Studia Redemptorystowskie nr 8, 204-224, 2010