Przebłagalny charakter Novus Ordo Missae
W znanym wszystkim filmie Mela Gibsona Pasja bardzo trafnie, wręcz genialnie odmalowano teologię Ostatniej Wieczerzy. Przenoszenie akcji filmu między Wieczernikiem, gdzie Chrystus Pan wypowiada słowa Przeistoczenia a wzgórzem Golgoty, na którym umiera, to zabieg wspaniale podkreślający ofiarny i przebłagalny charakter Mszy świętej. W świętym czasie Wielkanocnym, gdy Pascha nostrum immolatus est Christus, warto zastanowić się nad tym, w jaki sposób teksty liturgiczne Kościoła wyrażają, że każda Msza jest Ofiarą m. in. przebłagalną. W niniejszym tekście skupię się na tekście Mszału Pawła VI.
Mszał, zarówno przed- jak i posoborowy zawiera części stałe i części zmienne. W przypadku Novus Ordo Missae istotną różnicą w porównaniu z Mszałem św. Piusa V jest możliwość dokonywania wyboru w ramach części stałych (mam na myśli możliwość wyboru różnych Modlitw Eucharystycznych). Modlitwy te w różny sposób akcentują przebłagalny charakter ofiary. Pierwsza Modlitwa Eucharystyczna, czyli Kanon Rzymski, to zasadniczo ten sam tekst, którym posługuje się kapłan, sprawując Najświętszą Ofiarę w Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego. Nie trzeba zatem udowadniać tego, że wyraża on przebłagalny charakter Mszy, gdyż nigdy nie było to poddawane w wątpliwość. Trzecia Modlitwa Eucharystyczna dwukrotnie wskazuje na przebłagalny charakter świętej Czynności:
Wejrzyj, prosimy, na dar Twojego Kościoła i przyjmij Ofiarę, przez którą nas pojednałeś ze sobą” oraz „Prosimy Cię, Boże, aby ta Ofiara naszego pojednania z Tobą, sprowadziła na cały świat pokój i zbawienie.
Czwarta Modlitwa Eucharystyczna wyraża w jasny sposób, że na ołtarzu Kościół składa Najwyższemu Majestatowi Ofiarę, która daje zbawienie, a zatem dokonuje pojednania ludzi z Bogiem:
Boże, Ojcze, sprawując teraz pamiątkę naszego odkupienia, wspominamy śmierć Chrystusa i Jego zstąpienie do otchłani, wyznajemy Jego zmartwychwstanie i wstąpienie do nieba, a oczekując Jego przyjścia w chwale, składamy Ci, Boże, Jego Ciało i Krew jako Ofiarę miłą Tobie i zbawienną dla całego świata.
W piątej Modlitwie Eucharystycznej czytamy, że na ołtarzu dokonuje się Ofiara, w której Syn Boży wydaje się za nas, aby otworzyć nam bramy nieba:
Wejrzyj, Ojcze święty, na tę Ofiarę: jest nią Chrystus, który w swoim Ciele i w swojej Krwi wydaje się za nas i swoją Ofiarą otwiera nam drogę do Ciebie.
Pierwsza z Modlitw Eucharystycznych o tajemnicy pojednania również jasno wyraża przebłagalny charakter Mszy świętej:
Obchodząc pamiątkę śmierci i zmartwychwstania Twojego Syna, który jest naszą Paschą i naszym pokojem, i oczekując błogosławionego dnia Jego przyjścia na końcu czasów, składamy Ci, Boże prawdziwy i wierny, tę Ofiarę, która całej ludzkości daje pojednanie z Tobą.
Druga Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania także akcentuje ten aspekt Mszy świętej:
Obchodząc pamiątkę śmierci i zmartwychwstania Twojego Syna, składamy Ci, Ojcze, Ofiarępojednania, którą On nam zostawił jako dowód swojej miłości i którą Ty sam złożyłeś w nasze ręce.
Jedynie druga Modlitwa Eucharystyczna oraz Modlitwy Eucharystyczne z udziałem dzieci nie zawierają wyraźnych słów, odwołujących się wprost do przebłagalnego charakteru Mszy. Niemniej nie przeczą one temu, że Ofiara Mszy świętej ma charakter doskonałego zadośćuczynienia Bogu Ojcu za grzechy całego świata.
Jak wspomniałam na początku, Msza zawiera także części zmienne, które są z nią integralnie związane. Przyjmując Mszał Pawła VI, musimy przyjąć nie tylko jego części stałe, ale także zmienne. Kapłan zawsze oprócz korzystania z tekstu stałego, używa także części zmiennych, odpowiadających kalendarzowi liturgicznemu. Warto w tym miejscu odnieść się do ich treści. Okazuje się, że zwłaszcza tzw. modlitwy nad darami (odpowiadające sekretom ze starego porządku Mszy), wyrażają wielokrotnie w sposób nieraz jeszcze wyraźniejszy od samych Modlitw Eucharystycznych przebłagalny charakter Mszy. W aneksie przedstawiam te modlitwy nad darami, w których jest on bezdyskusyjnie widoczny (albo mowa wprost o przebłaganiu, albo o oczyszczeniu z grzechu lub dokonywaniu się w tej Ofierze dzieła zbawienia). Nie oznacza to, że w modlitwach nad darami nie uwzględnionych w aneksie, nie mówi się o przebłagalnym charakterze Najświętszej Ofiary. Nieraz mowa jest o nim tak, że wynika on dla każdego, kto choć trochę zna teologię, z kontekstu, chociaż treści te nie rzucają się w oczy od razu. Oprócz tego część modlitw bliskich w swoim tekście zacytowanym już wcześniej, nie została przytoczona. Innym razem (podobnie jak w wielu sekretach z Mszału św. Piusa V – zresztą sporo modlitw nad darami w zreformowanym obrządku to po prostu sekrety zapożyczone z liturgii trydenckiej) nie wspomina się w nich w ogóle o przebłagalnym charakterze Mszy. Jednocześnie jednak nigdzie nie znajdziemy negacji tego aspektu liturgii.
W świetle powyższych stwierdzeń, z całą pewnością można powiedzieć, że tekst Mszału Pawła VI wyraża przebłagalny charakter Ofiary ołtarza. Nie tylko nigdzie nie znajdujemy jego negacji, lecz wręcz przeciwnie, w wielu miejscach Mszał wskazuje na ten bardzo ważny aspekt katolickiej liturgii, a jego teksty wyrażają wiarę Soboru Trydenckiego. Twierdzenie, iż Novus Ordo odrzuca przebłagalny charakter Mszy jest zatem całkowicie nieprawdziwe. W jaki bowiem sposób liturgia, w której kapłan wprost mówi, że składa Bogu „ofiarę przebłagania” może jednocześnie tę prawdę odrzucać?
Podsumowując, twierdzenia, że w tekście Mszału Pawła VI znajduje się herezja przecząca dogmatom eucharystycznym, lub że Mszał ten neguje lub nie wyraża wszystkich aspektów Mszy świętej są nieprawdziwe. Ktoś, kto naprawdę przyjmuje Mszał Pawła VI, nie może jednocześnie negować tego, że w czasie sprawowania Najświętszej Eucharystii Syn Boży pod postaciami chleba i wina, obecny w nich prawdziwie, rzeczywiście i substancjalnie ofiaruje się Ojcu Niebieskiemu „jako ofiara przebłagalna za nasze grzechy i nie tylko za nasze, lecz również za grzechy całego świata” (por. 1 J 2,2).
Monika Chomątowska
ANEKS
MODLITWY NAD DARAMI (wg Mszału Rzymskiego dla diecezji polskich, wyd. pierwsze, Pallottinum, Poznań 1986, [za:] http://www.liturgia.org.pl/formularze.php)
II tydzień zwykły:
Panie, nasz Boże, daj nam godnie uczestniczyć w świętych obrzędach, + ilekroć bowiem sprawujemy pamiątkę Ofiary Chrystusa, * spełnia się dzieło naszego odkupienia. Przez Chrystusa, Pana naszego.
III tydzień zwykły:
Panie, nasz Boże, przyjmij łaskawie i uświęć nasze dary, * aby się stały dla nas Sakramentemzbawienia. Przez Chrystusa, Pana naszego.
IV tydzień zwykły:
Wszechmogący Boże, przyjmij łaskawie dary, które na znak naszego oddania składamy na Twoim ołtarzu, * i przemień je w Sakrament naszego zbawienia. Przez Chrystusa, Pana naszego.
VI tydzień zwykły:
Miłosierny Boże, niech ta Ofiara oczyści nas i odnowi, * i wyjedna wieczną nagrodę pełniącym Twoją wolę. Przez Chrystusa, Pana naszego.
VIII tydzień zwykły:
Boże, składamy Tobie dary, które od Ciebie pochodzą, + przyjmij je jako wyraz naszego oddania * i spraw, aby Ofiara, która od Ciebie czerpie swoją wartość, wyjednała nam szczęście wieczne. Przez Chrystusa, Pana naszego.
IX tydzień zwykły:
Boże, ufając Twojej ojcowskiej dobroci przychodzimy z darami do świętych ołtarzy; * niech Ofiara eucharystyczna, którą składamy, oczyści nas z grzechów. Przez Chrystusa, Pana naszego.
XII tydzień zwykły:
Miłosierny Boże, przyjmij Ofiarę uwielbienia i przebłagania + i spraw, abyśmy oczyszczeni jej mocą, * mogli Ci ofiarować naszą szczerą miłość. Przez Chrystusa, Pana naszego.
XIII tydzień zwykły:
Boże, Ty przez sakramentalne znaki dokonujesz dzieła zbawienia, * spraw, aby nasza posługa była godna Ofiary, którą składamy. Przez Chrystusa, Pana naszego.
XIV tydzień zwykły:
Panie, nasz Boże, niech nas oczyści Ofiara, którą Tobie składamy, * i niech z dnia na dzień doskonali nas w prowadzeniu życia godnego nieba. Przez Chrystusa, Pana naszego.
XXVII tydzień zwykły:
Wszechmogący Boże, przyjmij Ofiarę przez Ciebie ustanowioną, + i przez święte obrzędy, które odprawiamy jako Twoi słudzy, * dopełnij w nas dzieła odkupienia i uświęcenia. Przez Chrystusa, Pana naszego.
XXIX tydzień zwykły:
Miłosierny Boże, daj nam z prawdziwą swobodą ducha pełnić służbę przy Twoim ołtarzu, niech Ofiara którą składamy, * mocą Twojej łaski oczyści nas z grzechów. Przez Chrystusa, Pana naszego.
XXXII tydzień zwykły:
Panie, nasz Boże, wejrzyj łaskawie na złożone dary + i spraw, abyśmy całym sercem korzystali z owoców męki Twojego Syna, * która się uobecnia w sakramentalnej Ofierze. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa:
Panie, nasz Boże, wejrzyj na niewysłowioną miłość Serca Twojego Syna, który wydał się za nas, + aby przez Jego zasługi nasz dar stał się miłą Tobie Ofiarą * i zadośćuczynieniem za nasze grzechy. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata:
Panie, nasz Boże, składamy Tobie Ofiarę pojednania + i pokornie Cię błagamy, * aby Twój Syn udzielił wszystkim narodom darów jedności i pokoju. Który żyje i króluje na wieki wieków.
Środa I tygodnia Adwentu:
Wszechmogący Boże, spraw, abyśmy nieustannie składali Tobie naszą Ofiarę, + w której spełnia się ustanowiona przez Ciebie tajemnica Eucharystii * i dokonuje się dzieło naszego zbawienia. Przez Chrystusa, Pana naszego.
21 grudnia:
Panie, nasz Boże, przyjmij łaskawie dary, których sam udzieliłeś swojemu Kościołowi, * i swoją mocą przemień je w Sakrament niosący zbawienie. Przez Chrystusa, Pana naszego.
22 grudnia:
Boże, ufając Twojej ojcowskiej dobroci, przychodzimy z darami do świętych ołtarzy; * niech Ofiara eucharystyczna, którą składamy, oczyści nas z grzechów. Przez Chrystusa, Pana naszego.
23 grudnia:
Panie, nasz Boże, niech ta Ofiara, przez którą Kościół składa Ci doskonałe uwielbienie, pojedna nas z Tobą, * abyśmy odnowieni na duchu, mogli obchodzić Narodzenie naszego Odkupiciela. Który żyje i króluje na wieki wieków.
24 grudnia:
Wszechmogący Boże, przyjmij łaskawie złożone Tobie dary + i przemień je w Sakrament, który nas uwolni od grzechów, * abyśmy z czystym sercem mogli oczekiwać przyjścia Twojego Syna w chwale. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Uroczystość Narodzenia Pańskiego – Msza w dzień:
Wszechmogący Boże, w tę uroczystość przyjmij z upodobaniem Ofiarę, przez którą dokonało się nasze pojednanie z Tobą, * i spraw, aby wzniosła się do Ciebie jako doskonałe uwielbienie. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Uroczystość Świętej Rodziny:
Wszechmogący Boże, składamy Tobie przebłagalną Ofiarę i pokornie Cię prosimy, + abyś za wstawiennictwem Bogurodzicy Dziewicy i świętego Józefa, * utwierdził nasze rodziny w swojej łasce i pokoju. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Chrzest Pański:
Boże, nasz Ojcze, przyjmij dary przyniesione ku uczczeniu objawienia się Twojego umiłowanego Syna, + niech one przemienią się w ofiarę Chrystusa, * który zgładził grzechy świata. Który żyje i króluje na wieki wieków.
Sobota po Popielcu:
Boże, nasz Ojcze, przyjmij tę Ofiarę uwielbienia i przebłagania, + i spraw, aby nasze serca przez nią oczyszczone * odpowiedziały miłością na Twoją miłość. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Poniedziałek I tygodnia Wielkiego Postu:
Panie, nasz Boże, przyjmij tę Ofiarę jako znak naszego oddania, + niech ona wyjedna nam przebaczenie * i uświęci nasze życie. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Piątek I tygodnia Wielkiego Postu:
Miłosierny Boże, przyjmij łaskawie Ofiarę, przez którą dajesz się przebłagać * i w swojej dobroci przywracasz nam zbawienie. Przez Chrystusa, Pana naszego.
II Niedziela Wielkiego Postu:
Wszechmogący Boże, niech ta Ofiara wyjedna nam przebaczenie grzechów + i niech uświęci nasze dusze i ciała, * abyśmy godnie obchodzili święta wielkanocne. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Środa II tygodnia Wielkiego Postu:
Miłosierny Boże, wejrzyj łaskawie na dary, które Tobie składamy, + i przez świętą wymianę dokonującą się w tej Ofierze * uwolnij nas z więzów grzechu. Przez Chrystusa, Pana naszego.
III Niedziela Wielkiego Postu:
Miłosierny Boże, przez tę Ofiarę pojednania odpuść nam nasze winy, + i udziel nam łaski, * abyśmy umieli przebaczać naszym braciom. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Wtorek III tygodnia Wielkiego Postu:
Boże, miłosierny Ojcze, + niech ta zbawienna Ofiara oczyści nas z grzechów * i pojedna z Tobą. Przez Chrystusa, Pana naszego.
IV Niedziela Wielkiego Postu:
Panie, nasz Boże, z radością przynosimy Tobie dary na Ofiarę, która nas uzdrawia, + i pokornie Cię prosimy, * abyśmy ją złożyli z należną czcią i z żywą wiarą za zbawienie świata. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Czwartek IV tygodnia Wielkiego Postu:
Wszechmogący Boże, Ty znasz naszą słabość, * spraw, niech Ofiara, którą składamy, oczyści nas od wszelkiego zła i zawsze broni. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Piątek IV tygodnia Wielkiego Postu:
Wszechmogący Boże, niech ta święta Ofiara uwolni nas swoją potężną mocą od grzechów, + i sprawi, abyśmy w większej czystości obchodzili misterium paschalne, * które jest jej źródłem. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Sobota IV tygodnia Wielkiego Postu:
Wszechmogący Boże, daj się przebłagać naszymi darami * i skieruj ku sobie naszą oporną wolę. Przez Chrystusa, Pana naszego.
V Niedziela Wielkiego Postu:
Wysłuchaj nas, wszechmogący Boże, + i przez tę Ofiarę oczyść z grzechów swoich wiernych, * którym dałeś poznać prawdy chrześcijańskiej wiary. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Wtorek V tygodnia Wielkiego Postu:
Miłosierny Boże, składamy Tobie przebłagalną Ofiarę, + abyś litościwie odpuścił nam grzechy * i sam pokierował niestałymi sercami. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Czwartek V tygodnia Wielkiego Postu:
Panie, nasz Boże, wejrzyj łaskawie na Ofiarę, którą składamy, + spraw, aby nam wyjednała nawrócenie * i przyniosła zbawienie całemu światu. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Niedziela Palmowa:
Panie, nasz Boże, przez mękę swojego Syna pojednaj nas ze sobą, nie zasługujemy na to z powodu złego życia, * lecz ufamy, że Najświętsza Ofiara wyjedna nam przebaczenie u Twojego miłosierdzia. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Msza Wieczerzy Pańskiej:
Panie, nasz Boże, daj nam godnie uczestniczyć w świętych obrzędach, † ilekroć bowiem sprawujemy pamiątkę ofiary Chrystusa, * spełnia się dzieło naszego odkupienia. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Środa Oktawy Wielkanocnej:
Wszechmogący Boże, przyjmij Ofiarę, przez którą Twój Syn nas odkupił, * i udziel nam zdrowia duszy i ciała. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Poniedziałek VII tygodnia Wielkanocnego:
Panie, nasz Boże, niech niepokalana Ofiara nas oczyści * i umocni nasze dusze łaską z nieba. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Źródło: christianitas.org