Zobowiązujący walor modlitwy brewiarzowej

Obowiązek modlitwy za wiernych i za cały lud Boży

W panoramę życia naszych wspólnot parafialnych wpisuje się scena duszpasterzy przechodzących z zakrystii do konfesjonałów z grubą książką w ręku, w niewygodnym formacie, z jej żółto-pomarańczowymi brzegami i tajemniczo wyglądającymi kolorowymi zakładkami. Kiedy młodzież z zaciekawieniem pyta katechetę, co jest w tej książce i dlaczego tak często towarzyszy ona kapłanom, w odpowiedzi słyszy o obowiązku odmawiania brewiarza, który przyjęli na siebie podczas studiów w seminarium duchownym w czasie swoich święceń diakonatu. Wówczas to na pytanie biskupa-konsekratora kierowane osobiście do każdego z kandydatów do diakonatu: „Czy chcesz zachowywać i pogłębiać ducha modlitwy, właściwej waszemu sposobowi życia, i w tym duchu wiernie sprawować liturgię godzin w intencji Kościoła i całego świata?” odpowiadali zobowiązujące w miłości do Chrystusa i Jego Kościoła: „Tak, chcę”.

Podjęty temat obejmuje przynajmniej kilka zagadnień: kto jest zobowiązany do celebracji liturgii godzin, zwanej modlitwą brewiarzową? Czy wierni świeccy mogą w czasie modlitwy posługiwać się Brewiarzem? Czy przy pomocy Brewiarza można modlić się tylko we wspólnocie? Czy Brewiarz można odmawiać indywidualnie? Czy Kościół wyznaczył  stałe godziny do odmawiania poszczególnych części Brewiarza?

„Kościół, wypełniając kapłańskie zadanie Chrystusa, sprawuje liturgię godzin, w której słuchając Boga przemawiającego do swojego ludu i wspominając tajemnice zbawienia, wysławia bez przerwy Boga śpiewem i modlitwą oraz prosi o zbawienie całego świata” (kan. 1173 KPK). W Ogólnym wprowadzeniu do Liturgii godzin (OWLG) zamieszczonym na początku pierwszego tomuBrewiarza, w art. 17. Kościół wymienia  „szczególnie powołanych do sprawowania liturgii godzin” i wylicza biskupów, prezbiterów i diakonów jako  „modlących się z obowiązku za swoich wiernych i za cały lud Boży”.

Na kogo prawo nakłada obowiązek sprawowania modlitwy brewiarzowej?

Obowiązek odmawiania modlitwy brewiarzowej spoczywa przede wszystkim na  biskupie diecezjalnym, który „ma być oddany modlitwie jako pierwszy spośród grona swego Kościoła, a sprawowana przez niego liturgia godzin jest zawsze modlitwą w imieniu Kościoła i za Kościół mu powierzony” (OWLG 28). Obowiązujący w Kościele rzymskokatolickim Kodeks Prawa Kanonicznego (dalej: Kodeks), wprowadzony przez Jana Pawła II w 1983 roku, w kanonie 276., w paragrafie 2., w punkcie 3. podaj, że również: „kapłani, a także diakoni przygotowujący się do prezbiteratu mają obowiązek odmawiania codziennej liturgii godzin, godnie, z własnymi i zatwierdzonymi księgami liturgicznymi” nawet wówczas, gdy inni „wierni nie biorą w niej udziału” (OWLG 28).  Natomiast diakoni stali są zobowiązani do odprawiania części modlitwy brewiarzowej wskazanej przez Konferencję Episkopatu danego kraju (por. kan. 276., par. 2., p. 3. Kodeksu). Odmawianie przez biskupów, prezbiterów i diakonów liturgii godzin, do której są zobowiązani przez Kościół, „ma ożywiać ich pobożność i modlitwę osobistą, być dla nich źródłem kontemplacji oraz natchnieniem pracy duszpasterskiej i misyjnej dla rozkwitu Kościoła Bożego” (OWLG 28).

Według dyspozycji kan. 663., paragraf 3. Kodeksu również członkinie i członkowie instytutów życia konsekrowanego oraz stowarzyszeń życia apostolskiego powinni sprawować liturgię godzin „zgodnie ze swoimi konstytucjami” (kan. 1174., par. 1.). Odmawiając modlitwę brewiarzową, jako modlitwę Kościoła, osoby konsekrowane przez profesję rad ewangelicznych tworzą wraz z innymi wiernymi apostolską wspólnotę „jednego serca i jednego ducha” (por. OWLG 32).

W nawiązaniu do najstarszych tradycji ojcowie Soboru Watykańskiego II w Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Conciliumzachęcają również wiernych świeckich do odmawiania, w miarę swoich możliwości,  przynajmniej jednej z części codziennej modlitwy brewiarzowej Kościoła. W przywołanym już wcześniej Wprowadzeniu ogólnym mamy uszczegółowienie soborowego nauczania z  Dekretu o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, gdy czytamy: „wypada wreszcie, by i w rodzinie, która jest jakby domowym sanktuarium Kościoła, nie poprzestawano na wspólnych modlitwach, ale także w miarę możliwości odmawiano jakąś część liturgii godzin, zespalając się w ten sposób z całym Kościołem” (OWLG 27; por. kan. 1174., par. 2. Kodeksu).

Sankcje wynikające z obowiązku odmawiania brewiarza

Może zrodzić się więc pytanie o charakter obowiązywalności odmawiania liturgii godzin lub jeszcze dalej idące: czy obowiązek recytacji wszystkich części liturgii godzin jest zobowiązaniem pod sankcją grzechu ciężkiego? Wydaje się, że w odpowiedzi na tak postawione pytania nie wolno zatracić oblubieńczego charakteru modlitwy brewiarzowej. I dlatego odpowiedź ta winna rozpocząć się przede wszystkim uroczystą aklamacją zaczerpniętą z Ogólnego wprowadzenia do Liturgii godzin. Odmawiając modlitwę brewiarzową, wierny „spełnia kapłański urząd Chrystusa, składając Bogu nieustanną ofiarę czci, to znaczy owoc warg, które wyznają Jego imię. Ta modlitwa jest głosem Oblubienicy przemawiającej do Oblubieńca. Jest to ponadto modlitwa, w której Chrystus wraz ze swoim Ciałem zwraca się do Ojca. Wszyscy poświęcający się tej modlitwie wypełniają zadanie Kościoła i zarazem uczestniczą w najwyższym zaszczycie Oblubienicy Chrystusa, ponieważ oddając Bogu chwałę, stają przed Bożym tronem w imieniu Matki Kościoła” (OWLG 15).

W odpowiedzi na postawione wyżej pytania trzeba też przypomnieć, że inne jest źródło obowiązku codziennego odmawiania liturgii godzin, jaki zaciągnęli biskupi, prezbiterzy, diakoni stali oraz diakoni przygotowujący się do święceń prezbiteratu, inne w stosunku do poprzedniego jest źródło obowiązywalności dla osób konsekrowanych przez profesję rad ewangelicznych nie będących kapłanami i wreszcie jeszcze inne jest dla wiernych świeckich. W dokumencie zatytułowanym Odpowiedzi na zapytania odnośnie do obowiązku sprawowania liturgii godzin z dnia 15 listopada 2000 roku Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny sakramentów dała obowiązującą interpretację i stwierdziła, że: „wyświęceni są moralnie zobowiązani do całkowitej i codziennej celebracji lub recytacji całego oficjum (brewiarza) na mocy przyjęcia święceń […]. Recytacja ta przybiera charakter nie jakiejś prywatnej pobożności ani nabożeństwa wynikającego jedynie z własnej woli danego duchownego, lecz ma charakter istotnego aktu świętej posługi i misji duszpasterskiej”.  We wspomnianym przesłaniu Kongregacji w odpowiedzi na pytanie: czy recytacja całego oficjum jest zobowiązaniem pod sankcją grzechu ciężkiego, czytamy, że „od częściowego lub nawet całkowitego recytowania oficjum zwalnia poważna przyczyna. Może to być na przykład stan zdrowia, posługa duszpasterska, nie zaś jakaś lekka niedogodność. Natomiast dla zwolnienia z odmawiania dwóch głównych części liturgii godzin, to jest jutrzni bądźnieszporów wymagana jest „przyczyna większej wagi”. Trzeba też pamiętać, że biskup ordynariusz oraz wyższy przełożony zakonny w zakonach kleryckich na prawach papieskich oraz w stowarzyszeniach życia apostolskiego kleryckich na prawach papieskich może swojego kapłana lub diakona ze słusznej albo poważnej przyczyny dyspensować od częściowego lub całkowitego odmawiania brewiarza lub wyrazić zgodę na zamianę na inny akt pobożności, na przykład różaniec. W pozostałych wspólnotach życia konsekrowanego przez profesję rad ewangelicznych tak żeńskich, jak i męskich władza dyspensowania należy do przełożonych wyższych zgodnie z prawem własnym danego instytutu czy stowarzyszenia.

Brewiarz odmawiany we wspólnocie czy indywidualnie?

W sposobie odmawiania liturgii godzin pierwszeństwo ma jej wspólnotowe odmawianie. Sposób ten uwydatnia wyraźniej, że modlitwa brewiarzowa „z natury rzeczy jest modlitwą wspólnoty Kościoła” (OWLG 33). Dlatego wspólnotowe celebrowanie liturgii godzin należy przedkładać nad indywidualne odmawianie brewiarza. Jednak odmawiana tak wspólnotowo, jak i indywidualnie modlitwa brewiarzowa „pozostaje zawsze w swej istocie dialogiem między Bogiem a człowiekiem” (OWLG 33). Pomijając aspekt historyczny i praktyki poszczególnych kapituł katedralnych lub instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego tak żeńskich, jak i męskich oraz lokalne tradycje i zwyczaje, poszczególne części liturgii godzin można odmawiać we wspólnocie, jak i indywidualnie, zarówno w świątyniach lub kaplicach, a także w każdych innych miejscach godnym modlitwy. Trzeba jednak pamiętać, że liturgię godzin należy odmawiać „zgodnie z własnymi i zatwierdzonymi księgami liturgicznymi” (kan. 276., par. 2., p. 2. KPK; por. kan. 838., par. 1-4 KPK).

Kapłańskie dzieło Chrystusa dokonuje się przede wszystkim przez Eucharystię i sakramenty, ale także przez odmawianie liturgii godzin. W tym kontekście Chrystusowa zachęta: „zawsze trzeba się mdlić i nie ustawać” (Łk 18,1),  podejmowana i realizowana  przez Kościół w liturgii godzin, „uświęca wszystkie pory dnia i nocy, jak o tym świadczy starożytna tradycja chrześcijańska” (OWLG 10). Dlatego też „przy sprawowaniu liturgii godzin należy wedle możliwości przestrzegać właściwego czasu” (kan. 1175 KPK). Na pytanie: jakie jest właściwe znaczenie kryterium „pory dnia odpowiadające poszczególnym godzinom” w wypełnianiu obowiązku odmawiania brewiarza, Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów we wspomnianym już wcześniej przesłaniu stwierdziła: „jak wskazuje sama nazwa, jutrznia winna być odmawiana […] w godzinach porannych, nieszpory w godzinach wieczornych”. Gdyby jednak zobowiązany do odmawiania nie mógł ich odmówić w tak wyznaczonych godzinach, winien wskazane części brewiarza odmówić, jak tylko będzie to możliwe. Część zwana godziną czytań oraz tak zwana godzina w ciągu dnia nie mają wyznaczonej pory odmawiania. Modlitwa na zakończenie dnia, czyli kompleta winna być odmawiana przed  spoczynkiem.

Konkluzja

Wskazując na obowiązujący walor modlitwy brewiarzowej, trzeba pamiętać, że „Liturgia godzin najlepiej przygotowuje do owocnego sprawowania Eucharystii i ożywia odpowiednie usposobienie, jak wiarę, nadzieję i miłość, pobożność i ducha ofiary” (OWLG 12). Biskupi, kapłani, diakoni, tak stali, jak i przygotowujący się do prezbiteratu, oraz wierni świeccy, odmawiając psalmy liturgii godzin, nie tyle modlą się we własnym imieniu, ile w imieniu całego Kościoła Chrystusowego, a nawet utożsamiają się z Chrystusem (OWLG 108). I ostatecznie modlitwa brewiarzowa wielbi Boga i uświeca człowieka oraz ożywia wiarę całego Kościoła (OWLG 11).

ks. Wojciech Necel SChr, Łomianki