Czy Eucharystia jest sakramentem?

ZAGADNIENIE 731

SAKRAMENT EUCHARYSTII2

Rozpatrzmy z kolei sakrament Eucharystii. Po pierwsze – sam sakrament, po drugie – materię, po trzecie – formę, po czwarte – działanie, po piąte – przyjmujących ten sakrament, po szóste – sługę, po siódme – ryt.

Co do pierwszego nasuwa się cześć pytań: 1. Czy Eucharystia jest sakramentem? 2. Czy jest jednym sakramentem, czy sakramentami? 3. Czy jest konieczna do zbawienia? 3 4. Pytanie dotyczy nazw Eucharystii. 5. Dotyczy ustanowienia Eucharystii. 6. Dotyczy typów 4 zapowiadających ten sakrament.

Artykuł 1

CZY EUCHARYSTIA JEST SAKRAMENTEM?

Na pozór nie jest nim, skoro:

  1. Każdy sakrament wystarcza do zrealizowania odnośnego celu. Dla osiągnięcia jednego i tego samego celu nie potrzeba przeto dwóch sakramentów. Osiągnięciu pełni doskonałości, jak mówi Dionizy służy bierzmowanie i Eucharystia. Bierzmowanie, jak wiemy, jest sakramentem. Wydaje się więc, że Eucharystia nim nie jest.
  1. Każdy sakrament Nowego Prawa 5 realizuje niewidzialny skutek danego sakramentu posługując się środkami widzialnymi 6. Obmycie wodą, jak wiemy , realizuje sakramentalny charakter chrztu 7 i zmywa brud duchowy 8. Lecz dostrzegalne w Eucharystii postacie chleba i wina nie realizują Rzeczywistości ukrytej w sakramencie i z nim połączonej, czyli prawdziwego Ciała Chrystusa, ani Rzeczywistości samej, którą jest Jego Ciało Mistyczne 9. Wydaje się więc, że Eucharystia nie jest sakramentem Nowego Prawa.
  1. Sakramenty Nowego Prawa, zawierające materię, są dopełniane przez posłużenie się tą materią; chrzest na przykład przez polanie wodą, bierzmowanie zaś przez namaszczenie krzyżmem. Gdyby Eucharystia była sakramentem, to jej realizacja dokonywałaby się przez posłużenie się materią, a nie przez jej konsekrację. Tak oczywiście nie jest, bo formą Eucharystii, jak zobaczymy, są słowa konsekracji.
    Eucharystia nie jest więc sakramentem.

A jednak Kościół się modli: „Obyśmy nie zasłużyli na karę ze względu na ten Twój sakrament”.

Wykład: Sakramenty Kościoła mają służyć podtrzymaniu w człowieku życia duchowego 10. Życie duchowe zaś jest zharmonizowane z życiem ciała, tak dalece że między tym, co cielesne, a tym, co duchowe, istnieje analogia. Jest rzeczą oczywistą, że aby zacząć żyć, człowiek musi się narodzić; by osiągnąć życiową pełnię – musi się rozwinąć; a utrzymać się przy życiu może tylko pod warunkiem, że się odżywia. Podobnie jest w życiu duchowym: obok potrzeby chrztu, stanowiącego duchowe narodziny, oraz potrzeby bierzmowania, które stanowi o duchowym rozwoju człowieka, istnieje potrzeba duchowego pokarmu, którym jest sakrament Eucharystii.

Ad 1. Pełnia życia duchowego ma dwa aspekty. Jeden osiągamy przez rozwój tego, co jest w człowieku. Ku tej pełni zmierza bierzmowanie. Drugi zaś osiągamy przez przyswajanie pokarmu z zewnątrz lub osłonę przed szkodliwymi wpływami zewnętrznymi. Eucharystia, duchowe pokrzepienie, zmierza ku pełni tego rodzaju.

Ad 2. Skutek duchowy sakramentu chrztu nie jest realizowany samą wodą, lecz mocą Ducha Świętego tkwiącą w tej wodzie. Toteż w komentarzu do słów Ewangelii8: „Anioł Pański od czasu do czasu”, itd. mówi Chryzostom7: „Na osoby przystępujące do chrztu woda działa nie tak jak zwykle, lecz gładzi wszystkie grzechy, dzięki otrzymanej łasce Ducha Świętego” 11. Otóż prawdziwe Ciało Chrystusa Pana tak się ma do postaci chleba i wina, jak moc Ducha Świętego do wody chrzcielnej. Wspomniane postacie mogą przeto działać skutecznie tylko mocą prawdziwego Ciała Chrystusa.

Ad 3. Nazwa „sakrament” pochodzi od łacińskiego wyrazu „sacrum”, tj. coś świętego 12. Święte może być coś dwojako: święte absolutnie, bądź też święte ze względu na coś innego. Eucharystia tym się różni od pozostałych sakramentów, posiadających materię dostrzegalną, że zawiera w sobie świętość absolutną – samego Chrystusa, podczas gdy świętość wody chrzcielnej określa jej funkcję – działanie uświęcające. To samo dotyczy krzyżma itp. Toteż sakrament Eucharystii realizuje się przez samą konsekrację materii, pozostałe natomiast – przez działanie materii na człowieka, zmierzające do jego uświęcenia.

Wynika stąd inna różnica. W sakramencie Eucharystii Rzeczywistość wraz z oznaczającym ją sakramentem tkwi w samej materii. To zaś, co jest samą tylko Rzeczywistością realizowaną przez sakrament, mianowicie udzielona przezeń łaska 13, działa w duszy człowieka przyjmującego sakrament. Przy chrzcie natomiast zarówno charakter sakramentalny, to co stanowi Rzeczywistość ściśle związaną z sakramentem chrztu, jak i łaska odpuszczenia grzechów, stanowiąca realizację skutków sakramentu, dokonują się w duszy człowieka przyjmującego sakrament. To samo zachodzi przy realizacji pozostałych sakramentów.

  1. św. Tomasz z Akwinu
    Suma Teologoiczna
    Tom 28
    Eucharystia
    (3; Q. 73-83)
    Przełożył i w objaśnienia zaopatrzył ks. Stanisław Piotrowicz
    NAKŁADEM KATOLICKIEGO OŚRODKA WYDAWNICZEGO „Veritas”[↩]
  2. Sakrament Eucharystii. Podstawowym sakramentem według św. Tomasza jest Słowo Wcielone. Z Niego czerpią swoją moc wszystkie środki, nazywane sakramentami w czasach nowszych. W sakramencie Eucharystii, czyli w Misterium Paschalnym, nawiązujemy kontakt bezpośredni z Chrystusem; stąd waga tego traktatu. Materią sakramentu Eucharystii są składniki materialne, którymi posługuje się kapłan przy jego realizacji. Łącznie z formą, czyli słowami wypowiadanymi przez kapłana nad materią, materia ta stanowi znak uzewnętrzniający ten sakrament. Wyraz działanie oznacza tu realizację celu Eucharystii. Przyjmującymi sakrament są wszyscy, którzy stanowią przedmiot tego działania, wiec zarówno wierni, jak i kapłani odprawiający mszę św. Realizacja sakramentu dokonuje się w ramach obrzędu określonego przez Kościół. Obrzęd ten nazwaliśmy tu rytem (11; 13 XVI s. 119).[↩]
  3. Wyraz zbawienie oznacza tu ocalenie człowieka przed bezpowrotnym upadkiem i otwarcie perspektywy na życie wieczne, polegające na zapowiedzianym przez Chrystusa szczęściu. Gwarancją osiągnięcia zbawienia jest triumf Chrystusa jako konkretnego człowieka i jako Głowy Kościoła. Poprzez sakramenty i życie chrześcijańskie może je osiągnąć każdy człowiek.
    (Synopsa tekstów Soboru Watykańskiego II. Poznań -Warszawa 1970. S. 1665-1682; Przybylski B. 92 s. 405-411; Zielasko R. CT 38/1968/11 s. 41).[↩]
  4. Typ – to jakiś moment z dziejów narodu Izraelskiego i Ksiąg Proroków, który posłużył do plastycznego przedstawienia postaci Zbawiciela i wytkniętych przezeń dróg prowadzących do zbawienia świata (PEB II s. 505).[↩]
  5. Q. 73, 1, 2. Sakramenty Nowego Prawa – w nomenklaturze dzisiejszej: sakramenty. W Konstytucji Dogmatycznej o Kościele mamy ich treściwy opis, a mianowicie są to: chrzest, sakrament bierzmowania, Ofiara Eucharystyczna wraz z Komunią św., sakrament pokuty, sakrament namaszczenia chorych, sakrament kapłaństwa i sakrament małżeństwa (por. 16 IV s. 402; 12 s. 165).
    W analizie Tomaszowej mamy sakrament Eucharystii rozpatrywany w dwóch przekrojach. W przekroju poziomym mamy analizę jego struktury, na którą składa się znak (materia i forma) oraz rzecz oznaczona. W terminologii filozoficznej średniowiecza nazwa „rzecz” jest synonimem wyrazów: byt, coś czy ktoś. W przekroju pionowym ukazano działanie sakramentu /cel, przedmiot, podmiot, siła napędowa, rezultat). Zagadnienie ostatnie ukazuje Eucharystię od strony praktyki Kościoła (por. 41 II s. 12).[↩]
  6. Widzialne – dostępne nie tylko dla wzroku, lecz dla zmysłów w ogóle.[↩]
  7. Sakramentalny charakter chrztu – niepozbywalny rys duszy człowieka, upoważniający chrześcijanina do korzystania ze środków, którymi dysponuje Kościół i do udziału w publicznym kulcie Boga (16 IV s. 385, 419; Ruffini E. Conc nr 31 s. 89-98).[↩]
  8. Obmycie brudu duchowego, pokarm duchowy itp. zwroty, którymi posługiwał się Kościół, od początku chcąc ułatwić ludziom dostęp do tych dziedzin życia, które wykraczają po/a granice świata widzialnego (11; I 6, 53 i komentarze; Jan XXIII. Dziennik Duszy. Kraków 1965. S. 266).[↩]
  9. Ciało Mistyczne Chrystusa – nazwa, która z biegiem czasu przyjęła się w nauce dla odróżnienia od Ciała Eucharystycznego. Nazwa ta oznacza Kościół (AAS 35/1943 s. 193-248; 11). Nazwę Ciało Chrystusa wprowadził św. Paweł Apostoł (Rz 12, 4; 1 Kor 12, 12; Ef 4, 16; Koi 1, 18 i 1, 24). Ciałem Prawdziwym św. Tomasz nazywa Najświętszy Sakrament.[↩]
  10. Q. 73, 1, c. Z wyrazem Życie w znaczeniu przenośnym spotykamy się w Ewangelii św. Jana. W tym znaczeniu mówimy o duchowym życiu i duchowej śmierci, duchowych narodzinach i duchowym rozwoju. Zagadnieniu życia Tomasz poświęcił I część Sumy (por. 11; 12 s. 1127-1129).[↩]
  11. Q. 73, 1 ad 2. Wyraz łaska oznacza tu dar Boży, który w sposób nadprzyrodzony uzdalnia istotę rozumną do udziału w Życiu Boga (20 XXVI s. 322; 16 II s. 558). To, co św. Jan Chryzostom nazwał laską Ducha Świętego, św. Tomasz nazywa mocą Bożą. Teologowie Kościoła Katolickiego starają się z biegiem czasu uściślać terminy, którymi się posługują (OFC I s. 270; por. 62 s. 216, 267).[↩]
  12. Q. 73, 1 ad 3. Świętość – cecha oznaczająca związek z kultem Boga. Dlatego spotykamy się u Tomasza z takimi zwrotami jak: aniołowie święci, święci ludzie, święte gmachy, święte szaty itp. (11; 12 s. 1104-1106; 16 IIIs.410).[↩]
  13. Mowa tu o lasce sakramentalnej. Każdy sakrament otwiera ducha ludzkiego na działanie Boże i, jeżeli dana osoba nie stawia oporu, to sakrament ten zbliża człowieka ku Bogu; każdy sakrament działa na swój sposób (16 IV s. 379; 20 XXV s. 355).[↩]